„Pogromca wilków. Trzy duety literackie” Christopha Ransmayra i Martina Pollacka to mikroformy z pogranicza opowiadania, reportażu i śledztwa literackiego. Wydane zostały w serii SULINA Wydawnictwa Czarne, poświęconej literaturze faktu „przekraczającej granice historyczne, kulturowe i mentalne”. Napisane wspólnie utwory pozwalają spojrzeć z nowej perspektywy na Polskę, historię XX wieku i ludzkie życie w nią wpisane.

Christoph Ransmayr jest prozaikiem, eseistą i dramatopisarzem, laureatem m. in. Nagrody im. Franza Kafki, Nagrody im. Heinricha Bölla, Prix Aristeion, Nagrody im. Friedricha Hörderlina. Na język polski zostały przetłumaczone trzy powieści Ransmayra: „Ostatni świat” (1998), „Morbus Kithara” (2003) oraz „Latająca góra” (2007). Martin Pollack także pisze prozę i eseje, ponadto jest tłumaczem. Został nagrodzony Literacką Nagrodą Europy Środkowej Angelus 2007. Głównym tematem jego książek jest Galicja, którą opisuje w „Po Galicji. O chasydach, Hucułach, Polakach i Rusinach. Imaginacyjnej podróży po Galicji Wschodniej i Bukowinie, czyli wyprawie w świat, którego nie ma” (2000, 2007), „Ojcobójcy. Przypadku Filipa Halsmana” (2005), „Śmierci w bunkrze. Opowieści o moim ojcu” (2006), „Dlaczego rozstrzelali Stanisławów” (2009) oraz „Cesarzu Ameryki. Wielkiej ucieczki z Galicji” (2011). Pisarze stworzyli wspólnie trzy miniatury, w których pokazują Galicję z rozmaitych, nakładających się na siebie perspektywy. Co wynika z tego przemieszania? Jaka mapa Polski i Europy wyłania się z wypowiedzi bohaterów i śledztw autorów? Czego o ludziach mogą dowiedzieć się dwaj Austriacy w Bieszczadach?

Pierwszy reportaż, P”ogromca wilków. Poszukiwanie tropów w polskich Karpatach”, to rodzaj relacji z wyprawy śladami nieistniejących już wsi zamieszkanych przez Bojków i Łemków. Każdy z poznanych przez reportażystów mieszkańców ma inną opinię o wilkach. Gospodarze, których stado zostało zagryzione, uważają wilki za krwiożercze bestie, które należy wytrzebić. Z kolei właściciele pensjonatu w Mucznem uważają je za cudowne, mądre zwierzęta unikające kontaktu z człowiekiem. Bohaterowie reportażu różnią się też w opiniach, kto jest prawdziwym pogromcą wilków – każdy wskazuje na kogoś innego. Najciekawszą postacią jest Wasyl, uważający zabijanie wilków za życiowe posłannictwo. Bojko, który przeżył wojnę ukrywając się w lesie. Ciężko doświadczony, widział śmierć swojej matki, sam ledwie uszedł z życiem z ataku polskich sąsiadów. Żyje na poły w świecie realnym, na poły w wyobrażonym. Historia Wasyla jest przyczynkiem do dyskusji o akcji „Wisła” i relacjach polsko-ukraińskich. Jaka jest prawda? Jakie naprawdę są wilki i kto jest ich pogromcą? Różne punkty widzenia nakładają się na siebie, ale nie dają jasnej odpowiedzi.

Drugi reportaż zbliżony jest do śledztwa literackiego. „Święty. Dochodzenie w sprawie bohaterstwa” to rekonstrukcja legendy o Ottonie Schimku, bohaterskim żołnierzu Wehrmachtu, który odmówił strzelania do ludności cywilnej, a za niewykonanie rozkazu sam został rozstrzelany i pochowany na cmentarzu w Machowej. Reportażyści śledzą powstawanie legendy, od momentu przybycia siostry Schimka, Elfriede Kujal, na grób w Machowej. Nie wiadomo, kto pierwszy zasugerował męczeństwo i bohaterstwo Schimka, historia pełna jest niejasności. Faktem natomiast pozostają pielgrzymki do grobu domniemanego bohatera i uruchomiony proces kanonizacyjny, a także to, że osobistości życia publicznego, które sławiły żołnierza, nagle przestały o nim mówić. Przeprowadzone przez Ransmayra i Pollacka śledztwo dowodzi, że Schimek tak naprawdę nie był zainteresowany wojną i został rozstrzelany za dezercję, a o jakichkolwiek masakrach ludności cywilnej w tym czasie dokonywanych przez Wehrmacht nie mogło być mowy. Nie jest jednak ważne, jak było naprawdę. Ważny jest mit, legenda, jaką obrósł bohaterski żołnierz. Mit, w który chce wierzyć jego siostra. Ważne jest społeczne znaczenie i konstrukcja mitu, choćby nie miał nic wspólnego z rzeczywistością.

Opowieść trzecia, „Potomek. Między gettem a Ziemią Obiecaną”, jest historią rodziny Lublinerów, którzy przymusowo emigrowali z Polski w 1968 roku. Obecnie żyją w Wiedniu, z olbrzymim poczuciem straty i wykorzenienia. Reportaż pokazuje odmienność wydarzeń roku ’68 w Polsce i w Europie Zachodniej, inne doświadczenia ludzi biorących w nich udział, często wbrew własnej woli. Syn Lublinerów, urodzony tuż przed ich wyjazdem z Polski, jest już obywatelem Europy, walczy o inne cele, zainteresował się religią i tradycją żydowską, do której rodzice nie byli bardzo przywiązani. Reportaż, będący właściwie monologiem Szymona Lublinera, pokazuje historię polskich Żydów w XX wieku – koszmar II wojny, a potem wyrzucenie z kraju w 1968 roku.

Reportażyści są bezstronni, usuwają się w cień. Przedstawiają różne punkty widzenia, oddają głos swoim bohaterom, próbują odkryć prawdę. Ale gdzie ona jest? I czy prawda jest zawsze najważniejsza? Trzy opowieści łączy olbrzymie poczucie utraty ludzi uwikłanych w Wielką Historię. Pokazują sumę wydarzeń XX wieku i ich konsekwencje dla bohaterów reportaży. Oszczędny, ale barwny styl literackich miniatur jest jedną z największych zalet tej książki. Wyłania się z niego niejednoznaczna opowieść nie tylko o historii, Polsce i Europie, ale także o człowieku. A nie jest to jedyna niejednoznaczność, jaką poznamy dzięki „Pogromcy wilków”...

Christoph Ransmayr, Martin Pollack: „Pogromca wilków. Trzy duety literackie”. Tłum. Karolina Niedenthal. Wydawnictwo Czarne. Wołowiec 2012 [seria: Sulina].