Kair, Kanał Sueski, półwysep Synaj, Palestyna – to kolejne przystanki w eskapadzie podjętej na początku lat 90. przez komiksowego scenarzystę i rysownika, Joe Sacco. Urodzony na Malcie amerykański artysta przybywa do tytułowego regionu, by jako (nie)przypadkowy turysta – okazjonalnie wspierany przez japońskiego fotografa Saburo – na własne oczy poznać realia życia mieszkańców Palestyńskich Terytoriów Okupowanych. Ostrzyżony okularnik chwilami budzi podejrzliwość miejscowych – niektórzy upatrują w nim nawet izraelskiego szpiega. Ale w większości przypadków obecność sympatycznego outsidera (wędrującego zaułkami Nablusu, Hebronu, Ramallah, Dżabalii czy Strefy Gazy) sprawia, że przesiedleńcy chętniej opowiadają o wszystkich odmianach prześladowań, spadających na nich oraz ich bliskich i znajomych ze strony porywczych żołnierzy, jak również żydowskich osadników.

Joe Sacco przybiera postawę cierpliwego słuchacza – skrzętnie sporządzając notatki oraz fotografując zastaną rzeczywistość, przekłada na język graficznego medium dramatyczne, pełne gniewu, goryczy lub rezygnacji opowieści swoich interlokutorów. Wypijając hektolitry herbaty z cukrem (a w zasadzie, patrząc na miejscowe zwyczaje, cukru lekko zaprawionego herbatą) i racząc się posiłkami serwowanymi przez kolejnych gospodarzy, autor rekonstruuje historyczną, polityczną i społeczną panoramę Palestyny, w której nagłe aresztowania, niezrozumiałe sankcje oraz akty agresji są stałym elementem codzienności. Odwiedzając (nie zawsze) ubogie domy, przepełnione szpitale oraz tonące w błocie obozy dla uchodźców, Sacco snuje pierwszoosobową, często bazującą na efekcie „gadających głów” (zróżnicowanych pod względem płci oraz wieku) narrację zorientowaną wokół takich kluczowych terminów, jak zastraszanie, tortury, pobicie, więzienie, wywłaszczenie, demonstracja czy intifada.

Wydana w 1993 roku dziewięcioodcinkowa „Palestyna” (od 2001 roku funkcjonująca pod postacią powieści graficznej) jest czymś więcej niż zbiorem przejmujących human stories – to autotematyczne, pozbawione patosu oraz tendencyjności dzieło rozprawiające się z kulturowymi stereotypami. Co więcej, to wciąż aktualne studium ludzkiego cierpienia, marazmu i niemocy. Bo chociaż Amerykanin (w większości przypadków) bazuje na perspektywie przesiedleńców, nie opowiada się jednoznacznie po którejkolwiek ze stron konfliktu, którego prawdziwy obraz i skala odbiegają od wizerunku utrwalanego (także w zachodnich) środkach masowego przekazu. Jak słusznie zauważa w przedmowie Edward Said, ludzie, wśród których egzystuje Sacco, to „przegrani historii, zesłani na jej peryferie, gdzie zdają się szwendać przygnębieni, bez specjalnej nadziei czy organizacji, nie licząc samej ich nieugiętości, ich – najczęściej niewypowiedzianej – woli trwania, a także gotowości do upartego trzymania się własnej opowieści (…)”. Wysłuchując kolejnych szokujących relacji, autor „Strefy bezpieczeństwa Goražde” zachowuje postawę życzliwości i empatii, ciekawie łączącą się z (auto)ironiczną refleksją. Sacco nie ukrywa jednak swojego sceptycyzmu, podkreśla znudzenie monotonią przywoływanych wspomnień, przejawia rozdrażnienie fundamentalistycznymi doktrynami oraz powracającymi z pewną regularnością hasłami nawołującymi do krwawego odwetu.

Karykaturalne, utrzymane w czarno-białej tonacji prace Amerykanina (ich przerysowanie odnosi się wyłącznie do sposobu przedstawiania bohaterów) urzekają dynamiczną konstrukcją kadrów, zabawą z perspektywą oraz benedyktyńską wręcz precyzją w oddawaniu szczegółów. Nagrodzony American Book Award album Joe Sacco to zbiór komiksowych reportaży dokumentujących ponurą, pozbawioną nadziei codzienność kulturowego tygla, gdzie przemoc jest obowiązującą formą komunikacji.

Joe Sacco: „Palestyna” („Palestine”). Tłumaczenie: Marek Cieślik. Wydawnictwo Timof i cisi wspólnicy. Warszawa 2015.