Ponad dwa lata trzeba było czekać na kolejny tom serii, której celem jest odkopywanie bardzo starych polskich komiksów i przyozdabianie ich profesjonalnym komentarzem historycznym. Dla fanów przedwojennych wykopalisk obrazkowych czas zawieszenia cyklu okazał się zapewne solidną udręką. Ale warto było ponieść ten trud. Wydawnictwo Komiksowe oraz niezmordowany Adam Rusek powrócili z albumem w nowej szacie graficznej (nieporównywalnie lepszej!), nowym formacie (nawiązującym do dawnych czasów!) i z nowymi-starymi opowieściami.

Krytykowaną oprawę wizualną zastąpił ascetyczny, dający efekt postarzenia projekt, a wszystkie paski komiksowe opublikowane zostały w poziomie, zamiast – wzorem pierwszych dwóch tomów – w pionie. W albumie znalazło się miejsce dla trzech tytułów, z których każdy został poprzedzony szczegółowym wprowadzeniem Adama Ruska. To właśnie w potoku słów znanego badacza tkwi największa siła „Dawnego komiksu polskiego”. Autor w porywający sposób pisze o poszczególnych utworach, wkładając je w odpowiedni kontekst. Same fabuły natomiast próby czasu nie przetrwały i posiadają wartość wyłącznie kolekcjonersko-archiwalną.

Już we wprowadzeniu do recenzowanego albumu Rusek stwierdza, że trzeci tom serii zawiera komiksy łączące aspekt rozrywkowy z propagandą polityczną oraz ideologiczną perswazją, zaś bohaterami tych graficznych opowiastek są obcokrajowcy rzuceni w piekło radzieckiego „raju na ziemi”. W pierwszej historyjce – „Podróży po Sowietach” Zdzisława Czermańskiego, oryginalnie opublikowanej w 23. numerze satyrycznego tygodnika „Szczutek” – tym przybyszem jest Anglik, w kolejnych w rolę outsidera wcielają się już Polacy. We wszystkich przypadkach obietnica bolszewickiego dobrobytu zostaje brutalnie zweryfikowana przez rzeczywistość, zaś z ostatnich kadrów płynie morał, że zdrada ojczyzny i kolegów nie popłaca.

Komiksy zostały ułożone chronologicznie, a jednocześnie od najkrótszego do najdłuższego. Wspomniana „Podróż po Sowietach” (datowana na rok 1925) to historyjka zaledwie ośmiokadrowa, mieszcząca się na jednej stronie. Kolejna – „Jak Bartek Leń był za życia w raju” – to już dziesięć sześciokadrowych plansz opublikowanych w maju i czerwcu 1929 roku w tygodniku „Żołnierz Polski”, natomiast ostatnia – „Przygody Wicka Buły”, drukowana przez niemal 3 lata, począwszy od roku 1937 – jest utworem liczącym ponad sześćdziesiąt stron. Choć tematycznie podobne, komiksy te zdecydowanie różnią się poziomem realizacji.

Od kolegów po fachu najbardziej odstaje autor perypetii Bartka Lenia – H. Kulesza, podczas gdy dużą sprawnością wykazuje się anonimowy (choć pewne poszlaki wskazują na Franciszka Struzika) rysownik przygód Wicka Buły. Fabułki opublikowane w trzecim tomie „Dawnego komiksu polskiego” nie prezentują wysokiego poziomu, a ich autorami nie są zapomniani mistrzowie rodzimego medium. To raczej dzieła satyryków-rzemieślników, wykonujących po prostu swoją pracę. Pełno tu zagrywek antysemickich, dyskryminacji różnych grup społecznych i humoru niskich lotów. Ale siła tej publikacji tkwi w jej wartości historycznej i badawczej. Dla kolekcjonerów, koneserów oraz fanów rodzimego komiksu jest to rzecz absolutnie niezbędna. 

„Dawny komiks polski. Tom 3: Podróż po Sowietach / Jak Bartek Leń był za życia w raju / Przygody Wicka Buły”. Redakcja: Adam Rusek. Wydawnictwo Komiksowe / Prószyński i S-ka. Warszawa 2016.