ArtPapier

Zgodnie z podtytułem, książka Alicji Fijałkowskiej, „Amerykańska ruletka. Historia i współczesność stosunków Stanów Zjednoczonych i Ameryki Łacińskiej”, ma za zadanie przybliżyć czytelnikowi zarówno przeszłość, jak i teraźniejszość stosunków między USA a państwami Ameryki Łacińskiej. Recenzowany tom stanowi kompendium wiedzy o najważniejszych wydarzeniach i decyzjach, które wpływały na kształt relacji między wyżej wymienionymi regionami. Autorka w klarowny sposób ukazuje (zmieniającą się na przestrzeni dekad i stuleci) dynamikę oraz prawidłowości rządzące politycznym dialogiem nawiązywanym przez Stany Zjednoczone i kraje znajdujące się w centrum zainteresowania Waszyngtonu. Fijałkowska zwraca zatem uwagę na istnienie czterech faz polityki amerykańskiej stolicy wobec regionu: odkrycie na nowo Ameryki Łacińskiej, próbę nacisków na rządy latynoamerykańskie, sięgnięcie po rozwiązania siłowe, a następnie spadek zainteresowania tym zakątkiem świata. Jednocześnie badaczka porusza kwestię różnicy metod stosowanych przez demokratów i republikanów, zaznaczając, iż niezależnie od przyjętej przez Waszyngton retoryki priorytety zachodniego imperium pozostawały niezmienne: liczyła się przede wszystkim dominacja oraz kontrola nad (nie tylko) „zaprzyjaźnionymi” rządami.

We wstępie autorka podkreśla, że tematem publikacji nie jest analiza polityki wewnętrznej omawianych krajów ani też stosunków między państwami latynoamerykańskimi, dlatego też owe zagadnienia przybliżane są przez Fijałkowską jedynie wtedy, gdy faktycznie miały istotny wpływ na kształt relacji Ameryki Łacińskiej z USA. Pierwszy z dziewięciu ułożonych chronologicznie rozdziałów naświetla okoliczności, w jakich doszło do nawiązania kontaktów między tytułowymi regionami, jak również opisuje terytorialny ekspansjonizm Stanów Zjednoczonych (upływający pod znakiem Boskiego Przeznaczenia, czyli koncepcji postulowanej przez dziennikarza Johna L. O’Sullivana) aż do roku 1861 – wtedy bowiem rząd Dominikany wystosował prośbę do Hiszpanii o ponowne nadanie statusu kolonii. W tym okresie rozgorzała również wojna secesyjna skutecznie odwracająca uwagę Ameryki od regionu, ułatwiając przy okazji francuską inwazję na Meksyk.

Drugi rozdział „Amerykańskiej ruletki” rozpoczyna się od zreferowania przebiegu tego ostatniego wydarzenia, prowadząc odbiorcę aż do opisu wojny USA z Hiszpanią o niepodległość Kuby. Finał tej części książki wyznacza rok 1901, czyli moment przyjęcia poprawki Pratta, podsumowującej zaprowadzenie nowego porządku w tym wyspiarskim państwie. Równocześnie Fijałkowska podkreśla, iż owa data wiąże się także z przyjęciem traktatu Hay-Pauncefote, pozwalającego USA na budowę kanału międzyoceanicznego. Powyższe wydarzenie stanowi wstęp do rozdziału trzeciego, w którym badaczka omawia między innymi kwestię amerykańskiego zaangażowania w akt secesji Panamy, umożliwiający podpisanie korzystnej dla Stanów Zjednoczonych umowy dzierżawy kanału. Jednocześnie autorka demaskuje dwutorowość polityki prezydenta Theodore’a Roosevelta, który z jednej strony skłaniał się do rozwiązań siłowych, z drugiej – pozostawał pod wpływem przedsiębiorców inwestujących w państwach latynoamerykańskich.

Kolejny etap we wzajemnych stosunkach między Amerykami, udokumentowany w rozdziale czwartym rzeczonego tomu, rozpoczyna się w roku 1929, czyli od wybuchu wielkiego kryzysu, mającego realny wpływ na kwestię izolacjonizmu Stanów Zjednoczonych. Natomiast analizując politykę „dobrego sąsiedztwa” (ułatwiającego USA podpisanie licznych traktatów handlowych, a także sojusznicze zaangażowanie Ameryki Łacińskiej w II wojnę światową), Fijałkowska zwraca uwagę na jeden z jego najbardziej kontrowersyjnych elementów, czyli brak sprzeciwu Waszyngtonu wobec dojścia do władzy dyktatorów, takich jak Fulgencio Batista (Kuba), Anastasio Somoza (Nikaragua) czy Rafael Leonidas Trujillo (Dominikana). Autorka w czytelny sposób wykazuje, jak kolejne rządy Stanów Zjednoczonych utrzymywały poprawne, a czasem wręcz przyjacielskie stosunki z tyranami, owocujące proamerykańskimi sympatiami dyktatorów oraz przynoszące USA wymierne korzyści. Także w tej części książki badaczka nawiązuje do początku wojny domowej w Gwatemali, zapowiadającej powrót do polityki siły charakteryzującej stosunki USA i Ameryki Łacińskiej przez cały okres zimnej wojny.

Rozdział piąty poświęcony został rewolucji kubańskiej oraz jej konsekwencjom, rzucając nieco więcej światła na nieudaną inwazję w Zatoce Świń czy tzw. kryzys karaibski. Kolejny segment otwiera natomiast wspomnienie okoliczności, w jakich współtwórca Socjalistycznej Partii Chile Salvador Allende zyskał urząd prezydenta. W dalszej części przeczytamy za to o zorganizowanym pod auspicjami CIA puczu prawicowej frakcji chilijskiej armii dowodzonej przez generała Augusto Pinocheta, przebiegu operacji Kondor oraz zaangażowaniu emisariuszy Waszyngtonu w Ameryce Środkowej w czasie rządów Ronalda Reagana. Szósty rozdział kończy się wraz z rokiem 1989, na który przypada (między innymi) operacja Just Cause, czyli inwazja wojsk USA na Panamę. Chwilę potem Fijałkowska lokuje swoją refleksję na politycznym pejzażu dziewiątej dekady XX wieku, przekonując, iż choć Stany Zjednoczone zaangażowały się wówczas w wojnę w Zatoce Perskiej oraz w konflikt na Bałkanach, nie straciły z pola widzenia Ameryki Łacińskiej, szczególnie gdy pojawiły się w niej nowe zagrożenia związane z przemytem narkotyków oraz rosnącą (nielegalną) emigracją Latynosów do USA.

W dwóch kolejnych rozdziałach (obejmujących wydarzenia rozgrywające się na przestrzeni lat 2000-2016) badaczka wyjaśnia, iż skoncentrowanie amerykańskiej polityki zagranicznej wokół wojny z terroryzmem oraz zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w działania zbrojne w Afganistanie oraz w Iraku sprawiły, że Ameryka Łacińska przestała być dla Waszyngtonu tak ważna jak w poprzednich dekadach. Dlatego też w międzyczasie na scenie politycznej regionu doszło do kilku istotnych zmian (analizowanych na przykładzie Argentyny, Brazylii, Boliwii, Chile i Ekwadoru) takich jak między innymi wzrost znaczenia lewicowych przywódców głoszących hasła o antyimperialistycznej oraz antyamerykańskiej wymowie.

Lektura „Amerykańskiej ruletki” – okraszonej zestawem tabel chronologicznych podsumowujących każdy z opisywanych przez autorkę okresów (cezura czasowa to lata 1776-2016), jak również spisem szefów rządów w USA oraz w państwach latynoamerykańskich –umacnia w przekonaniu, że stosunki Stanów Zjednoczonych z krajami regionu rzadko kiedy można było uznać za partnerskie. Warto bowiem zwrócić uwagę na jakże znaczący tytuł recenzowanej publikacji: amerykańską ruletkę od jej europejskiej wersji odróżnia obecność dwóch, a nie jednego pola „0”. Jeśli w nich znajdzie się kulka, gracze przegrywają wszystkie zakłady. Tym samym amerykańskie kasyna zapewniają sobie dwukrotnie większe szanse na dochody z tej formy rozrywki. Analogicznie rzecz ujmując, region, często uznawany za „amerykańskie podwórko”, mało kiedy zyskiwał na takim układzie. A jednak, co podkreśla Fijałkowska, owe państwa „niczym nałogowi hazardziści powracały do gry, licząc, że następne rozdanie odwróci ich złą passę” (s. 15). Nawet pobieżna znajomość retoryki obowiązującej obecnie w Białym Domu pozwala wysnuć przypuszczenie, iż szansa na zmianę stosunków między dwiema Amerykami nadal jest niczym zwycięstwo w tytułowej grze – możliwe, aczkolwiek mało prawdopodobne.

Alicja Fijałkowska: „Amerykańska ruletka. Historia i współczesność stosunków Stanów Zjednoczonych i Ameryki Łacińskiej”. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2017.

Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego.
Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury.