ISSN 2658-1086
Adrienne Rich, Ludmiła Makuchowska-Hilton,
A. RICH: EASTERN WAR TIME / CZAS WSCHODNI, CZAS WOJNY
A
A
A
A. Rich: EASTERN WAR TIME
1.
Memory lifts her smoky mirror: 1943,
single isinglass window kerosene
stove in the streetcar barn halfset moon
8:15 a.m. Eastern War Time dark
Number 29 clanging in and turning
looseleaf notebook Latin for Americans
Breasted’s History of the Ancient World
on the girl’s lap
money for lunch and war-stamps in her pocket
darkblue wool wet acrid on her hands
three pools of light weak ceiling bulbs
a schoolgirl’s hope-spilt terrified
sensations wired to smells
of kerosene wool and snow
and the sound of the dead language
praised as key torchlight of the great dead
Grey spreading behind still-flying snow
the lean and sway of the streetcar she must ride
to become one of a hundred girls
rising white-cuffed and collared in a study hall
to sing For those in peril on the sea
under plaster casts of the classic frescoes
chariots horses draperies certitudes.
2.
Girl between home and school what is that girl
swinging her plaid linen bookbag what’s an American girl
in wartime her permed friz of hair
her glasses for school and movies
between school and home ignorantly Jewish
trying to grasp the world
through books: Jude the Obscure The Ballad
of Reading Gaol Eleanor Roosevelt’s My Story
NV15 CABLE-LIVERPOOL 122 1/63NFD
HEADQUARTERS PLAN DISCUSSED AND UNDER
CONSIDERATION
ALL JEWS IN COUNTRIES OCCUPIED OR CONTROLLED
GERMANY
NUMBER 3½ - TO 4 MILLION SHOULD AFTER
DEPORTATION
AND CONCENTRATION IN EAST
AT ONE BLOW EXTERMINATED TO RESOLVE
ONCE AND FOR ALL JEWISH QUESTION IN EUROPE
3.
How telegrams used to come: ring
of the doorbell serious messenger
bicycling with his sheaf enveloped pasted strips
yellow on yellow the stripped messages
DELAYED STOP MEET 2:27 THURSDAY
DAUGHTER BORN LAST NIGHT STOP BOTH DOING
WELL
THE WAR DEPARTMENT REGRETS TO INFORM YOU
also: PARENTS DEPORTED UNKNOWN DESTINATION
EAST
SITUATION DIFFICULT ether of messages
in capital letters silence
4.
What the grown-ups can’t speak of would you push
onto children? and the deadweight of Leo Frank
thirty years lynched hangs heavy:
“this is what our parents were trying to spare us”
here in America but in terrible Europe
anything was possible surely?:
“But this is the twentieth century”
what the grown-ups can’t teach children must learn
how do you teach a child what you won’t believe?
how do you say unfold, my flower, shine, my star
and we are hated, being what we are?
5.
A young girl knows she is young and meant to live
taken on the closed journey
her pockets drained of meaning
her ankles greased in vomit and diarrhea
driven naked across the yard
a young girl remembers her youth:
anything textbooks forbidden novels
school songs petnames
the single time she bled and never since
having her hair done its pale friz
clipped and shaped still friz pale Jewish hair
over her green Jewish eyes
thinking she was pretty and that others would see it
and not to bleed again and not to die
in the gas but on the operating table
of the famous doctor
who plays string quartets with his staff in the laboratory
6.
A girl wanders with a boy into the woods
a romantic walk a couple in a poem
hand-in-hand but you’re not watching each other
for signs of desire you’re watching the woods
for signs of the secret bases lines
converging toward the resistance where the guns
are cached the precious tools
the strategies argued you’re fourteen, fifteen
classmates from Vilna walking away from Vilna
your best marks were in history and geometry his
in chemistry you don’t intend to die
too much you think is waiting in you for you
you never knew the forest outside Vilna
could hide so many would have to
you’d dreamed of living in the forest
as in a folksong lying on loose pine-needles
light ribboning from sky cross-hatched with needles
you and one dearest friend now you will meet the others
7.
A woman of sixty driving
the great grades sea-level to high desert
a century slipping from her shoulders
a blink in geological time
though heavy to those who had to wear it
Knowledge has entered her connective tissue and
into sand dissolved her cartilage
If her skeleton is found this will be clear
or was it knowledge maybe a dangerous questioning
At night she lies eyes open seeing
the young who do not wander in the moonlight
as in a poem faces seen
for thirty years under the fire-hoses
walking through mobs to school
dragged singing from the buses
following the coffins
and here brows knotted under knotted scarfs
dark eyes searching armed streets
for the end of degradation
8.
A woman wired in memories
stands by a house collapsed in dust
her son beaten in prison grandson
shot in the stomach daughter
organizing the camps an aunt’s unpublished poems
grandparents’ photographs a bridal veil
phased into smoke up the obliterate air
With whom shall she let down and tell her story
Who shall hear her to the end
standing if need be for hours in wind
that swirls the levelled dust
in sun that beats through their scarfed hair
at the lost gate by the shattered prickly pear
Who must hear her to the end
but the woman forbidden to forget
the blunt groats freezing in the wooden ladle
old winds dusting the ovens with light snow?
9.
Streets closed, emptied by force Guns at corners
with open mouths and eyes Memory speaks:
You cannot live on me alone
you cannot live without me
I’m nothing if I’m just a roll of film
stills from a vanished world
fixed lightstreaked mute
left for another generation’s
restoration and framing I can’t be restored or framed
I can’t be still I’m here
in your mirror pressed leg to leg beside you
intrusive inappropriate bitter flashing
with what makes me unkillable though killed
10.
Memory says: Want to do right? Don’t count on me.
I’m a canal in Europe where bodies are floating
I’m a mass grave I’m the life that returns
I’m a table set with room for the Stranger
I’m a field with corners left for the landless
I’m accused of child-death of drinking blood
I’m a man-child praising God he’s a man
I’m a woman bargaining for a chicken
I’m a woman who sells for a boat ticket
I’m a family dispersed between night and fog
I’m an immigrant tailor who says A coat
is not a piece of cloth only I sway
in the learnings of the master-mystics
I have dreamed of Zion I’ve dreamed of world revolution
I have dreamed my children could live at last like others
I have walked the children of others through ranks of hatred
I’m a corpse dredged from a canal in Berlin
a river in Mississippi I’m a woman standing
with other women dressed in black
on the streets of Haifa, Tel Aviv, Jerusalem
there is spit on my sleeve there are phonecalls in the night
I am a woman standing in line for gasmasks
I stand on a road in Ramallah with naked face listening
I am standing here in your poem unsatisfied
lifting my smoky mirror
1989–1990
--------------
Reprinted from ATLAS OF THE DIFFICULT WORLD: POEMS 1988-1991 by ADRIENNE RICH. Copyright © 1991 by ADRIENNE RICH. With permission of the publisher, W. W. Norton & Company, Inc. All rights reserved. This selection may not be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means without the prior written permission of the publisher.
wwnorton.com
https://www.barnesandnoble.
A. Rich: CZAS WSCHODNI, CZAS WOJNY
1.
Pamięć unosi zaciemnione lustro: rok 1943,
jedno okienko z miki piecyk naftowy
w zajezdni tramwajów zachodzący księżyc
8:15 czasu wschodniego, czasu wojny ciemno
Numer 29 dzwoni dzwonkiem i skręca
skoroszyt notatek Łacina dla Amerykanów
Dzieje starożytnego świata Breasteda
na kolanach dziewczyny
w kieszeni pieniądze na obiad i bony wojenne
na dłoniach granatowa wełna, gryząca i mokra
trzy kałuże światła ze słabych żarówek na suficie
rozlana nadzieja przerażonej uczennicy
wrażenia sprzężone z zapachem
wełny, nafty i śniegu
i dźwiękiem martwego języka
tej osławionej pochodni wielkich zmarłych
szarość rozesłana za lewitującym śniegiem,
przechył i kołysanie tramwaju, którym jeździ co rano,
żeby stać się jedną ze stu dziewcząt zakutych
w białe mankiety i kołnierzyki, które powstają w auli,
żeby zaśpiewać For those in peril on the sea
pod gipsowymi odlewami klasycznych fresków
rydwanów koni draperii pewników
2.
Dziewczyna między domem a szkołą, kim jest ta dziewczyna
machająca płócienną kraciastą torbą z książkami, kim jest amerykańska dziewczyna
w czasie wojny w ondulowanych niesfornych włosach
w okularach do szkoły i do filmów w kinie
między szkołą a domem nieświadoma niczego Żydówka
próbująca zrozumieć świat
przez książki – Judę Nieznanego Balladę
o więzieniu w Reading Autobiografię Eleanory Roosevelt
NV15 CABLE-LIVERPOOL 122 1/63NFD
KWATERA GŁÓWNA FUHRERA ROZWAŻA
I OMAWIA PLANY
WSZYSCY ŻYDZI W KRAJACH OKUPOWANYCH I RZĄDZONYCH
PRZEZ NIEMCY
W LICZBIE 3½ - 4 MILIONÓW PO DEPORTACJI
I KONCENTRACJI NA WSCHODZIE
MAJĄ BYĆ NATYCHMIAST
EKSTERMINOWANI, ŻEBY ROZWIĄZAĆ
RAZ NA ZAWSZE KWESTIĘ ŻYDOWSKĄ W EUROPIE
3.
Jak kiedyś przychodziły telegramy: dzwonek
do drzwi poważny posłaniec
wiozący na rowerze plik blankietów naklejane paski w kopercie
żółte na żółtym wstążki z wiadomościami
SPÓŹNIENIE STOP SPOTKANIE 14:27 CZWARTEK
CÓRKA URODZIŁA SIĘ WCZORAJ STOP OBIE CZUJĄ SIĘ DOBRZE
DEPARTAMENT WOJNY Z ŻALEM ZAWIADAMIA
i też: RODZICE DEPORTOWANI NA WSCHÓD
MIEJSCE POBYTU NIEZNANE
TRUDNA SYTUACJA eter wiadomości
wielkimi literami cisza
4.
Jeśli dorośli nie potrafią o tym mówić, czy można obarczać
tym dzieci? ciało Leo Franka zlinczowane
trzydzieści lat temu wisi nad nami jak widmo
„Właśnie przed tym chcieli nas ochronić rodzice”
tutaj w Ameryce, ale w strasznej Europie
wszystko się mogło wydarzyć prawda?
„Jednak mamy już dwudziesty wiek”
czego dorośli nie mogą przekazać, tego dzieci się muszą dowiedzieć
jak nauczyć je czegoś, w co samemu nie można uwierzyć?
jak powiedzieć: kwiatuszku, rozkwitaj, gwiazdko moja, rozbłyśnij,
a przy tym: dla innych to, kim jesteśmy, to powód do nienawiści?
5.
Młoda dziewczyna wie, że jest młoda i powinna żyć
zabrano ją w zamkniętą podróż
jej kieszenie są ograbione ze znaczeń
jej kostki oblepione mazią biegunki i wymiocin,
pędzona nago przez dziedziniec,
młoda dziewczyna wspomina swoje dzieciństwo:
wszystko podręczniki zakazane powieści
szkolne piosenki imiona zwierząt
ten jeden raz, kiedy krwawiła i nigdy więcej potem
układanie włosów jasne niesforne loki
podcięte i uładzone ciągle niesforne jasne żydowskie włosy,
które opadały na jej zielone żydowskie oczy
myślała, że jest ładna i że inni to zauważą,
że nie będzie znowu krwawić i że nie umrze
w komorze, ale na stole operacyjnym
sławnego lekarza,
który grywa kwartety smyczkowe ze swoją załogą w laboratorium
6.
Dziewczyna wędruje z chłopcem przez las
romantyczny spacer para jak z poematu
trzymacie się za rękę, lecz nie badacie się wzrokiem
w poszukiwaniu oznak pożądania, obserwujecie las
w poszukiwaniu śladów tajnych baz, linii
zbiegających się w punktach oporu,
gdzie składuje się broń niezbędne narzędzia
omawia się strategie, macie czternaście, piętnaście lat
szkolni koledzy z Wilna uciekający z Wilna
najlepsze oceny miałaś z historii i geometrii, on
z chemii, nie masz zamiaru umierać
myślisz, że tak dużo życia masz w sobie, przed sobą
nie przypuszczałaś, że las na obrzeżach Wilna
może schronić tak wielu, że będzie musiał,
marzyłaś o życiu w lesie jak z pieśni ludowej,
że leżysz na poszyciu zaścielonym sosnowymi igłami,
światło wije się wstęgą z nieba zakreskowanego igłami,
ty i twój najbliższy przyjaciel zaraz dołączycie do pozostałych
7.
Sześćdziesięcioletnia kobieta jedzie samochodem
po stromych zboczach wysoko na pustynię z poziomu morza
stulecie zsuwa się z jej ramion
okamgnienie w geologicznym czasie,
ale ciężar dla tych, którzy musieli go nosić
Wiedza wniknęła w jej tkankę łączną,
a jej chrząstkę rozpuściła w piasek.
Jeśli odnajdą jej szkielet, dopiero się okaże,
może to była wiedza, może groźne przesłuchanie
W nocy leży z otwartymi oczami, widzi
młodych ludzi którzy nie wędrują w księżycowej łunie
jak w wierszach ogląda te twarze
od trzydziestu lat pod wodą z wężów strażackich
w drodze do szkoły przechodzą przez grupy bojówek
wyciągani z autobusów nadal śpiewają
idą za rzędem trumien
a tutaj ściągnięte brwi pod upiętymi chustami
ciemne oczy przeczesują uzbrojone ulice
w poszukiwaniu końca upadku
8.
Kobieta uwikłana we wspomnienia
stoi obok domu, z którego został tylko kurz
jej syn pobity w więzieniu, wnuk
postrzelony w brzuch córka
organizuje obozy niewydane wiersze ciotki
fotografie dziadków ślubny welon,
który rozwiał się w dym w unicestwione powietrze
Przed kim się otworzy i opowie swoje losy
Kto jej do końca wysłucha
Kto w razie potrzeby będzie stać godzinami na wietrze,
który wznieca ubity kurz
w słońcu, które pali przez chustę na głowie
przy nieistniejącej już bramie naprzeciw opuncji
roztrzaskanej w pył
Kto jej przecież wysłucha do końca,
jeśli nie kobieta, której nie jest dane zapomnieć,
jak w drewnianej chochli zamarzały grudy kaszy,
a dawne wiatry oprószały lekkim śniegiem piece?
9.
Ulice opróżnione przy użyciu siły Karabiny na każdym rogu
otwarte usta i oczy Pamięć mówi:
Nie możesz żyć tylko mną
nie możesz żyć beze mnie
Jestem niczym, jeśli mam być tylko rolką filmu
kadrami z utraconego świata
które, utrwalone, nieme, ze smugami światła
przekazano kolejnym pokoleniom
do retuszu i wykadrowania. Nie nadaję się do obróbki.
Nie mogę trwać bez ruchu, jestem tutaj
w twoim lustrze przyciśnięta do twojego boku
uporczywe niestosowne gorzkie miganie
przez co nie można mnie zabić, chociaż zostałam zabita
10.
Pamięć mówi: Chcesz postąpić właściwie? Nie licz na mnie.
Jestem kanałem w Europie, na którym unoszą się zwłoki
Jestem masowym grobem, jestem życiem, które powraca
Jestem zastawionym stołem z miejscem dla Nieznajomego
Jestem skrajem pola pozostawionym dla ubogich bez ziemi
Jestem oskarżona o zabicie dziecka o picie krwi
Jestem dorosłym chłopcem sławiącym mężczyznę w osobie Boga
Jestem kobietą, która targuje się o cenę kurczaka
Jestem kobietą, która sprzedaje się za bilet na statek
Jestem rodziną rozproszoną między mgłą a nocą
Jestem imigrantem, krawcem, który mówi Płaszcz
to nie tylko kawałek materiału, poruszam się
swobodnie po naukach mistrzów-mistyków
Marzyłam o Syjonie, marzyłam o światowej rewolucji
Śniłam, że moje dzieci mogą wreszcie żyć tak jak inne
Prowadziłam dzieci innych przez szyki nienawiści
Jestem trupem wyłowionym z kanału w Berlinie
z rzeki w Missisipi Jestem kobietą, która stoi
z innymi ubranymi na czarno kobietami
na ulicach Hajfy, Tel Awiwu, Jerozolimy
ktoś napluł mi na rękaw, ktoś dzwoni do mnie w nocy
Jestem kobietą, która stoi w kolejce po maski gazowe
Stoję na drodze w Ramallah z odkrytą twarzą i słucham
Stoję tutaj w twoim wierszu zawiedziona
i unoszę moje przyciemnione lustro
1989–1990
Zdjęcie: Neal Boenzi/New York Times Co./Getty Images
1.
Memory lifts her smoky mirror: 1943,
single isinglass window kerosene
stove in the streetcar barn halfset moon
8:15 a.m. Eastern War Time dark
Number 29 clanging in and turning
looseleaf notebook Latin for Americans
Breasted’s History of the Ancient World
on the girl’s lap
money for lunch and war-stamps in her pocket
darkblue wool wet acrid on her hands
three pools of light weak ceiling bulbs
a schoolgirl’s hope-spilt terrified
sensations wired to smells
of kerosene wool and snow
and the sound of the dead language
praised as key torchlight of the great dead
Grey spreading behind still-flying snow
the lean and sway of the streetcar she must ride
to become one of a hundred girls
rising white-cuffed and collared in a study hall
to sing For those in peril on the sea
under plaster casts of the classic frescoes
chariots horses draperies certitudes.
2.
Girl between home and school what is that girl
swinging her plaid linen bookbag what’s an American girl
in wartime her permed friz of hair
her glasses for school and movies
between school and home ignorantly Jewish
trying to grasp the world
through books: Jude the Obscure The Ballad
of Reading Gaol Eleanor Roosevelt’s My Story
NV15 CABLE-LIVERPOOL 122 1/63NFD
HEADQUARTERS PLAN DISCUSSED AND UNDER
CONSIDERATION
ALL JEWS IN COUNTRIES OCCUPIED OR CONTROLLED
GERMANY
NUMBER 3½ - TO 4 MILLION SHOULD AFTER
DEPORTATION
AND CONCENTRATION IN EAST
AT ONE BLOW EXTERMINATED TO RESOLVE
ONCE AND FOR ALL JEWISH QUESTION IN EUROPE
3.
How telegrams used to come: ring
of the doorbell serious messenger
bicycling with his sheaf enveloped pasted strips
yellow on yellow the stripped messages
DELAYED STOP MEET 2:27 THURSDAY
DAUGHTER BORN LAST NIGHT STOP BOTH DOING
WELL
THE WAR DEPARTMENT REGRETS TO INFORM YOU
also: PARENTS DEPORTED UNKNOWN DESTINATION
EAST
SITUATION DIFFICULT ether of messages
in capital letters silence
4.
What the grown-ups can’t speak of would you push
onto children? and the deadweight of Leo Frank
thirty years lynched hangs heavy:
“this is what our parents were trying to spare us”
here in America but in terrible Europe
anything was possible surely?:
“But this is the twentieth century”
what the grown-ups can’t teach children must learn
how do you teach a child what you won’t believe?
how do you say unfold, my flower, shine, my star
and we are hated, being what we are?
5.
A young girl knows she is young and meant to live
taken on the closed journey
her pockets drained of meaning
her ankles greased in vomit and diarrhea
driven naked across the yard
a young girl remembers her youth:
anything textbooks forbidden novels
school songs petnames
the single time she bled and never since
having her hair done its pale friz
clipped and shaped still friz pale Jewish hair
over her green Jewish eyes
thinking she was pretty and that others would see it
and not to bleed again and not to die
in the gas but on the operating table
of the famous doctor
who plays string quartets with his staff in the laboratory
6.
A girl wanders with a boy into the woods
a romantic walk a couple in a poem
hand-in-hand but you’re not watching each other
for signs of desire you’re watching the woods
for signs of the secret bases lines
converging toward the resistance where the guns
are cached the precious tools
the strategies argued you’re fourteen, fifteen
classmates from Vilna walking away from Vilna
your best marks were in history and geometry his
in chemistry you don’t intend to die
too much you think is waiting in you for you
you never knew the forest outside Vilna
could hide so many would have to
you’d dreamed of living in the forest
as in a folksong lying on loose pine-needles
light ribboning from sky cross-hatched with needles
you and one dearest friend now you will meet the others
7.
A woman of sixty driving
the great grades sea-level to high desert
a century slipping from her shoulders
a blink in geological time
though heavy to those who had to wear it
Knowledge has entered her connective tissue and
into sand dissolved her cartilage
If her skeleton is found this will be clear
or was it knowledge maybe a dangerous questioning
At night she lies eyes open seeing
the young who do not wander in the moonlight
as in a poem faces seen
for thirty years under the fire-hoses
walking through mobs to school
dragged singing from the buses
following the coffins
and here brows knotted under knotted scarfs
dark eyes searching armed streets
for the end of degradation
8.
A woman wired in memories
stands by a house collapsed in dust
her son beaten in prison grandson
shot in the stomach daughter
organizing the camps an aunt’s unpublished poems
grandparents’ photographs a bridal veil
phased into smoke up the obliterate air
With whom shall she let down and tell her story
Who shall hear her to the end
standing if need be for hours in wind
that swirls the levelled dust
in sun that beats through their scarfed hair
at the lost gate by the shattered prickly pear
Who must hear her to the end
but the woman forbidden to forget
the blunt groats freezing in the wooden ladle
old winds dusting the ovens with light snow?
9.
Streets closed, emptied by force Guns at corners
with open mouths and eyes Memory speaks:
You cannot live on me alone
you cannot live without me
I’m nothing if I’m just a roll of film
stills from a vanished world
fixed lightstreaked mute
left for another generation’s
restoration and framing I can’t be restored or framed
I can’t be still I’m here
in your mirror pressed leg to leg beside you
intrusive inappropriate bitter flashing
with what makes me unkillable though killed
10.
Memory says: Want to do right? Don’t count on me.
I’m a canal in Europe where bodies are floating
I’m a mass grave I’m the life that returns
I’m a table set with room for the Stranger
I’m a field with corners left for the landless
I’m accused of child-death of drinking blood
I’m a man-child praising God he’s a man
I’m a woman bargaining for a chicken
I’m a woman who sells for a boat ticket
I’m a family dispersed between night and fog
I’m an immigrant tailor who says A coat
is not a piece of cloth only I sway
in the learnings of the master-mystics
I have dreamed of Zion I’ve dreamed of world revolution
I have dreamed my children could live at last like others
I have walked the children of others through ranks of hatred
I’m a corpse dredged from a canal in Berlin
a river in Mississippi I’m a woman standing
with other women dressed in black
on the streets of Haifa, Tel Aviv, Jerusalem
there is spit on my sleeve there are phonecalls in the night
I am a woman standing in line for gasmasks
I stand on a road in Ramallah with naked face listening
I am standing here in your poem unsatisfied
lifting my smoky mirror
1989–1990
--------------
Reprinted from ATLAS OF THE DIFFICULT WORLD: POEMS 1988-1991 by ADRIENNE RICH. Copyright © 1991 by ADRIENNE RICH. With permission of the publisher, W. W. Norton & Company, Inc. All rights reserved. This selection may not be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means without the prior written permission of the publisher.
wwnorton.com
https://www.barnesandnoble.
A. Rich: CZAS WSCHODNI, CZAS WOJNY
1.
Pamięć unosi zaciemnione lustro: rok 1943,
jedno okienko z miki piecyk naftowy
w zajezdni tramwajów zachodzący księżyc
8:15 czasu wschodniego, czasu wojny ciemno
Numer 29 dzwoni dzwonkiem i skręca
skoroszyt notatek Łacina dla Amerykanów
Dzieje starożytnego świata Breasteda
na kolanach dziewczyny
w kieszeni pieniądze na obiad i bony wojenne
na dłoniach granatowa wełna, gryząca i mokra
trzy kałuże światła ze słabych żarówek na suficie
rozlana nadzieja przerażonej uczennicy
wrażenia sprzężone z zapachem
wełny, nafty i śniegu
i dźwiękiem martwego języka
tej osławionej pochodni wielkich zmarłych
szarość rozesłana za lewitującym śniegiem,
przechył i kołysanie tramwaju, którym jeździ co rano,
żeby stać się jedną ze stu dziewcząt zakutych
w białe mankiety i kołnierzyki, które powstają w auli,
żeby zaśpiewać For those in peril on the sea
pod gipsowymi odlewami klasycznych fresków
rydwanów koni draperii pewników
2.
Dziewczyna między domem a szkołą, kim jest ta dziewczyna
machająca płócienną kraciastą torbą z książkami, kim jest amerykańska dziewczyna
w czasie wojny w ondulowanych niesfornych włosach
w okularach do szkoły i do filmów w kinie
między szkołą a domem nieświadoma niczego Żydówka
próbująca zrozumieć świat
przez książki – Judę Nieznanego Balladę
o więzieniu w Reading Autobiografię Eleanory Roosevelt
NV15 CABLE-LIVERPOOL 122 1/63NFD
KWATERA GŁÓWNA FUHRERA ROZWAŻA
I OMAWIA PLANY
WSZYSCY ŻYDZI W KRAJACH OKUPOWANYCH I RZĄDZONYCH
PRZEZ NIEMCY
W LICZBIE 3½ - 4 MILIONÓW PO DEPORTACJI
I KONCENTRACJI NA WSCHODZIE
MAJĄ BYĆ NATYCHMIAST
EKSTERMINOWANI, ŻEBY ROZWIĄZAĆ
RAZ NA ZAWSZE KWESTIĘ ŻYDOWSKĄ W EUROPIE
3.
Jak kiedyś przychodziły telegramy: dzwonek
do drzwi poważny posłaniec
wiozący na rowerze plik blankietów naklejane paski w kopercie
żółte na żółtym wstążki z wiadomościami
SPÓŹNIENIE STOP SPOTKANIE 14:27 CZWARTEK
CÓRKA URODZIŁA SIĘ WCZORAJ STOP OBIE CZUJĄ SIĘ DOBRZE
DEPARTAMENT WOJNY Z ŻALEM ZAWIADAMIA
i też: RODZICE DEPORTOWANI NA WSCHÓD
MIEJSCE POBYTU NIEZNANE
TRUDNA SYTUACJA eter wiadomości
wielkimi literami cisza
4.
Jeśli dorośli nie potrafią o tym mówić, czy można obarczać
tym dzieci? ciało Leo Franka zlinczowane
trzydzieści lat temu wisi nad nami jak widmo
„Właśnie przed tym chcieli nas ochronić rodzice”
tutaj w Ameryce, ale w strasznej Europie
wszystko się mogło wydarzyć prawda?
„Jednak mamy już dwudziesty wiek”
czego dorośli nie mogą przekazać, tego dzieci się muszą dowiedzieć
jak nauczyć je czegoś, w co samemu nie można uwierzyć?
jak powiedzieć: kwiatuszku, rozkwitaj, gwiazdko moja, rozbłyśnij,
a przy tym: dla innych to, kim jesteśmy, to powód do nienawiści?
5.
Młoda dziewczyna wie, że jest młoda i powinna żyć
zabrano ją w zamkniętą podróż
jej kieszenie są ograbione ze znaczeń
jej kostki oblepione mazią biegunki i wymiocin,
pędzona nago przez dziedziniec,
młoda dziewczyna wspomina swoje dzieciństwo:
wszystko podręczniki zakazane powieści
szkolne piosenki imiona zwierząt
ten jeden raz, kiedy krwawiła i nigdy więcej potem
układanie włosów jasne niesforne loki
podcięte i uładzone ciągle niesforne jasne żydowskie włosy,
które opadały na jej zielone żydowskie oczy
myślała, że jest ładna i że inni to zauważą,
że nie będzie znowu krwawić i że nie umrze
w komorze, ale na stole operacyjnym
sławnego lekarza,
który grywa kwartety smyczkowe ze swoją załogą w laboratorium
6.
Dziewczyna wędruje z chłopcem przez las
romantyczny spacer para jak z poematu
trzymacie się za rękę, lecz nie badacie się wzrokiem
w poszukiwaniu oznak pożądania, obserwujecie las
w poszukiwaniu śladów tajnych baz, linii
zbiegających się w punktach oporu,
gdzie składuje się broń niezbędne narzędzia
omawia się strategie, macie czternaście, piętnaście lat
szkolni koledzy z Wilna uciekający z Wilna
najlepsze oceny miałaś z historii i geometrii, on
z chemii, nie masz zamiaru umierać
myślisz, że tak dużo życia masz w sobie, przed sobą
nie przypuszczałaś, że las na obrzeżach Wilna
może schronić tak wielu, że będzie musiał,
marzyłaś o życiu w lesie jak z pieśni ludowej,
że leżysz na poszyciu zaścielonym sosnowymi igłami,
światło wije się wstęgą z nieba zakreskowanego igłami,
ty i twój najbliższy przyjaciel zaraz dołączycie do pozostałych
7.
Sześćdziesięcioletnia kobieta jedzie samochodem
po stromych zboczach wysoko na pustynię z poziomu morza
stulecie zsuwa się z jej ramion
okamgnienie w geologicznym czasie,
ale ciężar dla tych, którzy musieli go nosić
Wiedza wniknęła w jej tkankę łączną,
a jej chrząstkę rozpuściła w piasek.
Jeśli odnajdą jej szkielet, dopiero się okaże,
może to była wiedza, może groźne przesłuchanie
W nocy leży z otwartymi oczami, widzi
młodych ludzi którzy nie wędrują w księżycowej łunie
jak w wierszach ogląda te twarze
od trzydziestu lat pod wodą z wężów strażackich
w drodze do szkoły przechodzą przez grupy bojówek
wyciągani z autobusów nadal śpiewają
idą za rzędem trumien
a tutaj ściągnięte brwi pod upiętymi chustami
ciemne oczy przeczesują uzbrojone ulice
w poszukiwaniu końca upadku
8.
Kobieta uwikłana we wspomnienia
stoi obok domu, z którego został tylko kurz
jej syn pobity w więzieniu, wnuk
postrzelony w brzuch córka
organizuje obozy niewydane wiersze ciotki
fotografie dziadków ślubny welon,
który rozwiał się w dym w unicestwione powietrze
Przed kim się otworzy i opowie swoje losy
Kto jej do końca wysłucha
Kto w razie potrzeby będzie stać godzinami na wietrze,
który wznieca ubity kurz
w słońcu, które pali przez chustę na głowie
przy nieistniejącej już bramie naprzeciw opuncji
roztrzaskanej w pył
Kto jej przecież wysłucha do końca,
jeśli nie kobieta, której nie jest dane zapomnieć,
jak w drewnianej chochli zamarzały grudy kaszy,
a dawne wiatry oprószały lekkim śniegiem piece?
9.
Ulice opróżnione przy użyciu siły Karabiny na każdym rogu
otwarte usta i oczy Pamięć mówi:
Nie możesz żyć tylko mną
nie możesz żyć beze mnie
Jestem niczym, jeśli mam być tylko rolką filmu
kadrami z utraconego świata
które, utrwalone, nieme, ze smugami światła
przekazano kolejnym pokoleniom
do retuszu i wykadrowania. Nie nadaję się do obróbki.
Nie mogę trwać bez ruchu, jestem tutaj
w twoim lustrze przyciśnięta do twojego boku
uporczywe niestosowne gorzkie miganie
przez co nie można mnie zabić, chociaż zostałam zabita
10.
Pamięć mówi: Chcesz postąpić właściwie? Nie licz na mnie.
Jestem kanałem w Europie, na którym unoszą się zwłoki
Jestem masowym grobem, jestem życiem, które powraca
Jestem zastawionym stołem z miejscem dla Nieznajomego
Jestem skrajem pola pozostawionym dla ubogich bez ziemi
Jestem oskarżona o zabicie dziecka o picie krwi
Jestem dorosłym chłopcem sławiącym mężczyznę w osobie Boga
Jestem kobietą, która targuje się o cenę kurczaka
Jestem kobietą, która sprzedaje się za bilet na statek
Jestem rodziną rozproszoną między mgłą a nocą
Jestem imigrantem, krawcem, który mówi Płaszcz
to nie tylko kawałek materiału, poruszam się
swobodnie po naukach mistrzów-mistyków
Marzyłam o Syjonie, marzyłam o światowej rewolucji
Śniłam, że moje dzieci mogą wreszcie żyć tak jak inne
Prowadziłam dzieci innych przez szyki nienawiści
Jestem trupem wyłowionym z kanału w Berlinie
z rzeki w Missisipi Jestem kobietą, która stoi
z innymi ubranymi na czarno kobietami
na ulicach Hajfy, Tel Awiwu, Jerozolimy
ktoś napluł mi na rękaw, ktoś dzwoni do mnie w nocy
Jestem kobietą, która stoi w kolejce po maski gazowe
Stoję na drodze w Ramallah z odkrytą twarzą i słucham
Stoję tutaj w twoim wierszu zawiedziona
i unoszę moje przyciemnione lustro
1989–1990
Przeł. Ludmiła Makuchowska-Hilton
Zdjęcie: Neal Boenzi/New York Times Co./Getty Images
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |