Kiedy czytam zamieszczone na stronie Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej uzasadnienie ustanowienia roku 2022 rokiem Marii Konopnickiej, to oczywiście przychodzi mi do głowy jedna myśl – że autor/autorka tej treści nie ma pojęcia o tym, o czym pisze, lub traktuje temat powierzchownie i wybiórczo celowo, tworząc historię, która jest niczym innym, jak aktem językowej manipulacji. Jednak po chwili przychodzi refleksja, że właściwie bardzo niewiele osób usłyszy o tej autorce jakąkolwiek inną opowieść. Uzasadnienie to bowiem stanowi kwintesencję stereotypowej szkolnej (nie oznacza to, że w szkołach nie wprowadza się innych jej form, ta jednak jest wciąż dominująca) lektury tekstów Marii Konopnickiej:

„Twórczość literacka Marii Konopnickiej była nierozerwalnie związana z jej działalnością patriotyczną i społeczną. Protestowała przeciwko niesprawiedliwości i uciskowi – w swoich utworach oddała głos ludziom biednym, czego najsłynniejszym przykładem jest nowela »Nasza szkapa«. O szeroko pojęte prawa kobiet upominała się redagując pismo „Świt” i współpracując z tygodnikiem »Bluszcz«. Walczyła z antypolskimi działaniami zaborców i angażowała się w pomoc więzionym z przyczyn politycznych. Współorganizowała protest przeciwko represjom niemieckim wobec dzieci polskich uczestniczących w strajku szkolnym we Wrześni. Jej najgłośniejszym protestem przeciw germanizacji był opublikowany w 1908 r. wiersz »Rota«. Wraz z muzyką autorstwa Feliksa Nowowiejskiego stał się jedną z najważniejszych polskich pieśni – w latach 20. XX w. władze II RP rozważały ustanowienie jej hymnem narodowym.

Doceniając literacki dorobek pisarki oraz jej wkład w działalność patriotyczną, Sejm ustanowił rok 2022 – Rokiem Marii Konopnickiej” (https://www.sejm.gov).

Tak właśnie przez lata czytaliśmy tę twórczość – Sierotka Marysia, krasnoludki, „Rota” i „przyjaciółka” Dulębianka – literatura dla dzieci i patriotyzm. Na liście szkolnych lektur pojawia się jeszcze „Mendel Gdański”, ale niemal nikt nie mówi otwarcie o tym, co w tej noweli najistotniejsze – o kontekście pogromowym. Skoro przez lata historia i twórczość Marii Konopnickiej masowo umieszczana byłe w tych właśnie ramach, trudno się dziwić, że właśnie te wątki utrzymały się w ogólnym dyskursie i zbiorowej wyobraźni kulturowej Polek i Polaków. Oczywiście, badacze i badaczki nie pozostają wobec tego stanu obojętne/obojętni. Jak pisze Urszula Pilch: „Próby odnalezienia w poezji Marii Konopnickiej elementów wskazujących na inklinacje do nowoczesności pojawiają się już od dłuższego czasu w badaniach literaturoznawczych. Dążenia do zniesienia stereotypów dotyczących jej twórczości owocują między innymi próbami wskazania elementów impresjonizmu1 czy na innym zupełnie gruncie ‒ ekspresjonizmu” (Pilch 2011: 151). Z wielu powodów jednak ta nowa, pełniejsza opowieść pozostaje niewygodna, odrzucana, bojkotowana.

Autorki i autor, przygotowujący dział poświęcony Marii Konopnickiej, postanowili nie poddawać się w tej podróży – poszukując nowych sposobów odczytania, unaoczniając liczne, pomijane szczegóły, nie po to jednak, żeby stworzyć z Marii Konopnickiej ikonę, postać z transparentów, nie po to, by „wykorzystać” kontekst literacki w ramach jakiejkolwiek (niejednokrotnie słusznej) sprawy, ale żeby pozostać blisko tekstu i przeczytać dzieła Konopnickiej, dostrzegając wątki istotne, nie pomijając słabych punktów, dokonując mikroanaliz, budując nową lekturową jakość, odchodząc od tego, co wygodne i znane, jednocześnie bez uruchamiania semantycznego naddatku.

Przyjrzyjmy się więc relacjom Żydów i Polaków, obrazom kobiet, rozdarciu pomiędzy tym, co racjonalne i niezbadane, nieznane. Przede wszystkim przyjrzyjmy się ponownie językowi i sposobom obrazowania w niejednorodnej i wciąż niedoczytanej twórczości Marii Konopnickiej.

LITERATURA:

„180. rocznica urodzin Marii Konopnickiej, patronki 2022 r.”. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/komunikat.xsp?documentId=47C0EA0999AAE077C125884600282089.

Pilch U.M.: „Oko w poezji Marii Konopnickiej ‒ między konwencjonalnością obrazowania a gwałtownością przeżyć”. W: „Czytanie Konopnickiej”. Red. O. Płaszczewska. Kraków 2011.



Zdjęcie: [Portret Marii Konopnickiej], ok. 1875. Zasoby Polony.