ISSN 2658-1086
GAWĘDA QUEEROWA ('NIENORMATYWNE HISTORIE POLSKI')
MĘSKOŚĆ W PUŁAPCE ('HISTORIA MĘSKOŚCI. T. 3. XX-XXI WIEK. MĘSKOŚĆ W KRYZYSIE')
TSUNAMI INFORMACJI (LINCOLN PAINE: 'MORZE I CYWILIZACJA. MORSKIE DZIEJE ŚWIATA')
Katarzyna Frukacz-Lewandowska,
ŻYCZLIWOŚĆ JAKO WARUNEK PRZETRWANIA (BRIAN HARE, VANESSA WOODS: 'PRZETRWAJĄ NAJŻYCZLIWSI')
'LEG GODT', CZYLI 'BAW SIĘ DOBRZE' (JENS ANDERSEN: 'HISTORIA LEGO')
ŻYCZLIWOŚĆ JAKO WARUNEK PRZETRWANIA (BRIAN HARE, VANESSA WOODS: 'PRZETRWAJĄ NAJŻYCZLIWSI')
A
A
A
W kontekście ewolucji wielu ludzi kultywuje przekonanie, że wygrywają zawsze najsilniejsi, co niewątpliwie jest również pokłosiem powstałej w XIX wieku koncepcji darwinizmu społecznego (zob. Salmi 2010: 130-131), która zakłada, że „wszelki rozwój społeczny jest funkcją między- i wewnątrzgrupowej walki o byt, w której zwyciężają silniejsze jednostki i grupy” (encyklopedia.pwn.pl). Czy jednak można inaczej spojrzeć na to zagadnienie i rozwój społeczeństwa oraz ludzkiego gatunku w ogóle może bazować na innych, a nawet zupełnie innych podstawach? Odpowiedzi na te pytanie mogą być twierdzące tuż po zapoznaniu się z perspektywą prezentowaną w popularnonaukowej książce „Przetrwają najżyczliwsi. Jak ewolucja wyjaśnia istotę człowieczeństwa?” autorstwa dwojga badaczy Briana Hare’a i Vanessy Woods.
O autorach
Jak można przeczytać na blurbie, Hare „jest profesorem na Wydziale Antropologii Ewolucyjnej i w Centrum Neuronauk Kognitywynych Uniwersytetu Duke’a. gdzie założył ośrodek badań nad psim poznaniem Duke Canine Cognition Center”, a Woods „prowadzi badania w Duke Canine Cognition Center. Jest również nagradzaną dziennikarką i autorką książek, m.in. napisanego wspólnie z Brianem Hare’em »Psiego geniuszu. Dlaczego psy są mądrzejsze niż nam się wydaje«”. Publikacja nie uwzględnia podziału na o to, kto kiedy pisze, jedyną wskazówką jest przypis we wstępie: „Mimo że Brian i Vanessa wnieśli równomierny wkład w powstanie tej książki, koncentrujemy się na badaniach Briana, dlatego gdy używamy sformułowań w pierwszej osobie liczby pojedynczej, mamy na myśli Briana” (s. 14).
Struktura i język książki
Książka składa się z wprowadzenia i dziewięciu rozdziałów, które płynnie rozwijają po sobie kolejne zagadnienia, tworząc razem spójną narrację na temat obrany w publikacji. Funkcję wstępu do nowych kwestii pełnią prawdziwe opowieści, które stają się case studies dla dalej omawianych naukowych dociekań. Język „Przetrwają najżyczliwsi” jest prosty i zrozumiały, mimo że mowa tu o wielu badaniach i eksperymentach. Tekst opatrzono dużą ilością przypisów, ich treść została przeniesiono na tył książki, co sprawia, że publikacja zyskuje na przejrzystości. Inaczej każda strona zawierałaby dużą stopkę wypełnioną bibliografią. To jednak miecz obosieczny, ponieważ dociekliwy czytelnik, kiedy będzie chciał sprawdzić źródło danej informacji, zostaje zmuszony, by co rusz przerywać lekturę i przekartkowywać na koniec publikacji. Treść pracy uzupełniona jest wykresami i ilustracjami. Nie pojawia się ich zbyt wiele, ale co istotne, korelują z podawanymi zagadnieniami.
Treść książki
Zawartość książki została streszczona w wstępie w następującym akapicie: „Każdego roku rzucam swoim studentom wyzwanie, aby spróbowali wykorzystać teorię ewolucji do rozwiązywania problemów na świecie. W tej książce rzuciliśmy takie wyzwanie sobie samym. To książka o przyjaźni i o tym, jak to jest możliwe, że stała się ona korzystną strategią z ewolucyjnego punktu widzenia. To również książka o zrozumieniu zwierząt – tutaj psy odegrały główną rolę. Czyniąc to, możemy lepie zrozumieć siebie. Jest to też odkrywanie drugiej strony naszego przyjaznego nastawienia: zdolności do bycia okrutnym dla tych, którzy nie są naszymi przyjaciółmi. Jeśli uda nam się pojąć, w jaki sposób taka dwoista natura ewoluowała, możemy znaleźć nowe, skuteczne sposoby na społeczne i polityczne polaryzowanie się społeczeństwa, które zagraża liberalnym demokracjom na całym świecie” (s. 14). Już początek książki dotyka ciekawej kwestii dotyczącej impulsu do powstawania nowych badań. Otóż, o czym często się nie mówi, impuls ten jest stricte subiektywny. Historia naukowych dociekań zaczyna się od tego, że Hare zaczął obserwować, a potem badać własnego psa Oreo. Ten dość prozaiczny początek przyniósł możliwość rozszerzania dociekań na inne zwierzęta oraz ludzi. Zebrane zostały badania z rozmaitych dziedzin wiedzy (m.in. biologia, neurobiologia, antropologia, archeologia, historia, psychologia), co doprowadziło do powstania hipotezy „samoudomowienia”, która wydaje się dobrze tłumaczyć to, dlaczego Homo sapiens przetrwał i zaczął dominować na kuli ziemskiej. Autorzy dowodzą bowiem, że to komunikacja, współpraca i przyjaźń są prawdziwą siłą, a nie, jak wcześniej również sami uważali, rywalizacja i agresja.
Co interesujące, koncepcja samoudomowienia tłumaczy również okrucieństwa, do jakich zdolni są ludzie. Kluczem jest w tym kontekście dehumanizacja – członkowie społeczności odczłowieczają inną grupę, ponieważ czują się przez nią zagrożeni, a tylko w taki sposób uzyskują przyzwolenie dla siebie na atakowanie innego. Do narracji w tej kwestii zostają wciągnięte case studies z historii, a także różnych, mniej lub bardziej współczesnych, wydarzeń społecznych i politycznych. Ważną kwestią jest to, że autorzy zdecydowali się na podanie „szczepionki” na tego typu zachowania: „Gdy zidentyfikowaliśmy już chorobę, możemy poszukać lekarstwa. Idealnie byłoby, gdybyśmy uodpornili się na dehumanizację, tak aby amerykańska demokracja mogła funkcjonować w sposób, jaki planowali ojcowie założyciele. Dobra wiadomość jest taka, że szczepionka istnieje i wiemy, iż jest skuteczna” (s. 183). Choć słowa odnoszą się do ratowania amerykańskiej demokracji, to proponowane przez badaczy rozwiązania mają charakter uniwersalny. Istotne jednak jest to, że autorzy zdecydowali się na dodanie praktycznych rozwiązań, bo, jak przyznają w podziękowaniach, w pierwszej wersji publikacji miało ich nie być: „Wstępną wersję książki przygotowaliśmy około października 2016 roku. Kończyła się ostrzeżeniem, że najgorsze cechy naszej natury mogą się odrodzić i dojść do głosu w każdym miejscu i kulturze. Jednak po wyborach w Stanach Zjednoczonych usunęliśmy połowę lub więcej pierwszej wersji. Zrozumieliśmy, że musimy zaproponować rozwiązania. Prawdziwe rozwiązania wymagały jeszcze głębszego zanurzenia się w literaturę naukową. Musieliśmy stać się ekspertami w dziedzinach psychologii społecznej, historii nauk politycznych, które były nam obce. Spędziliśmy kolejne dwa lata na badaniach, zmienianiu struktury i przepisywaniu książki tak, abyśmy mogli nie tylko pokazać niezwykłe przyjazne nastawienie naszego gatunku, ale również zaoferować pomoc w myśleniu o pierwotnych przyczynach i zaprezentować rozwiązania naszych najbardziej dokuczliwych problemów” (s. 217).
Dalej w podziękowaniach autorzy dodają też ważne i zgodne z duchem nauki słowa: „Spory i debaty w nauce są czymś zdrowym i ekscytującym. To one często napędzają badania, które prowadzą do postępu w naszym rozumieniu. Naukowcy polegają na sceptycyzmie i empirycznej debacie jako drodze do prawdy. Chociaż dołożyliśmy wszelkich starań, aby rzetelnie przedstawić literaturę, nie każdy naukowiec zgodzi się ze wszystkim, co opisujemy. W przeciwieństwie do artykułów naukowych, które piszemy, aby zapewnić łatwość czytania, nie zawsze podkreślamy w tekście głównym alternatywne perspektywy lub konkurencyjne wyniki. Dostarczyliśmy jednak obszernych odniesień i notatek, które zawierają ważne szczegóły i opcjonalne ustalenia. Jeśli jesteś zainteresowany, istnieje wiele sposobów, by uzyskać dostęp do tych źródeł i je przeczytać” (s. 218).
***
„Przetrwają najżyczliwsi” to publikacja łącząca przyjemne z pożytecznym. Lektura jest bowiem bardzo przyjemna, a treść dostarcza rzetelnych, opartych na nauce informacji na temat tego, jak w perspektywie ewolucyjnej możemy rozumieć istotę człowieczeństwa.
LITERATURA:
Salmi H.: „Europa XIX wieku. Historia kulturowa”. Przeł. A. Szurek. Kraków 2010.
„Darwnizim społeczny”. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/darwinizm-spoleczny;3890752.html.
O autorach
Jak można przeczytać na blurbie, Hare „jest profesorem na Wydziale Antropologii Ewolucyjnej i w Centrum Neuronauk Kognitywynych Uniwersytetu Duke’a. gdzie założył ośrodek badań nad psim poznaniem Duke Canine Cognition Center”, a Woods „prowadzi badania w Duke Canine Cognition Center. Jest również nagradzaną dziennikarką i autorką książek, m.in. napisanego wspólnie z Brianem Hare’em »Psiego geniuszu. Dlaczego psy są mądrzejsze niż nam się wydaje«”. Publikacja nie uwzględnia podziału na o to, kto kiedy pisze, jedyną wskazówką jest przypis we wstępie: „Mimo że Brian i Vanessa wnieśli równomierny wkład w powstanie tej książki, koncentrujemy się na badaniach Briana, dlatego gdy używamy sformułowań w pierwszej osobie liczby pojedynczej, mamy na myśli Briana” (s. 14).
Struktura i język książki
Książka składa się z wprowadzenia i dziewięciu rozdziałów, które płynnie rozwijają po sobie kolejne zagadnienia, tworząc razem spójną narrację na temat obrany w publikacji. Funkcję wstępu do nowych kwestii pełnią prawdziwe opowieści, które stają się case studies dla dalej omawianych naukowych dociekań. Język „Przetrwają najżyczliwsi” jest prosty i zrozumiały, mimo że mowa tu o wielu badaniach i eksperymentach. Tekst opatrzono dużą ilością przypisów, ich treść została przeniesiono na tył książki, co sprawia, że publikacja zyskuje na przejrzystości. Inaczej każda strona zawierałaby dużą stopkę wypełnioną bibliografią. To jednak miecz obosieczny, ponieważ dociekliwy czytelnik, kiedy będzie chciał sprawdzić źródło danej informacji, zostaje zmuszony, by co rusz przerywać lekturę i przekartkowywać na koniec publikacji. Treść pracy uzupełniona jest wykresami i ilustracjami. Nie pojawia się ich zbyt wiele, ale co istotne, korelują z podawanymi zagadnieniami.
Treść książki
Zawartość książki została streszczona w wstępie w następującym akapicie: „Każdego roku rzucam swoim studentom wyzwanie, aby spróbowali wykorzystać teorię ewolucji do rozwiązywania problemów na świecie. W tej książce rzuciliśmy takie wyzwanie sobie samym. To książka o przyjaźni i o tym, jak to jest możliwe, że stała się ona korzystną strategią z ewolucyjnego punktu widzenia. To również książka o zrozumieniu zwierząt – tutaj psy odegrały główną rolę. Czyniąc to, możemy lepie zrozumieć siebie. Jest to też odkrywanie drugiej strony naszego przyjaznego nastawienia: zdolności do bycia okrutnym dla tych, którzy nie są naszymi przyjaciółmi. Jeśli uda nam się pojąć, w jaki sposób taka dwoista natura ewoluowała, możemy znaleźć nowe, skuteczne sposoby na społeczne i polityczne polaryzowanie się społeczeństwa, które zagraża liberalnym demokracjom na całym świecie” (s. 14). Już początek książki dotyka ciekawej kwestii dotyczącej impulsu do powstawania nowych badań. Otóż, o czym często się nie mówi, impuls ten jest stricte subiektywny. Historia naukowych dociekań zaczyna się od tego, że Hare zaczął obserwować, a potem badać własnego psa Oreo. Ten dość prozaiczny początek przyniósł możliwość rozszerzania dociekań na inne zwierzęta oraz ludzi. Zebrane zostały badania z rozmaitych dziedzin wiedzy (m.in. biologia, neurobiologia, antropologia, archeologia, historia, psychologia), co doprowadziło do powstania hipotezy „samoudomowienia”, która wydaje się dobrze tłumaczyć to, dlaczego Homo sapiens przetrwał i zaczął dominować na kuli ziemskiej. Autorzy dowodzą bowiem, że to komunikacja, współpraca i przyjaźń są prawdziwą siłą, a nie, jak wcześniej również sami uważali, rywalizacja i agresja.
Co interesujące, koncepcja samoudomowienia tłumaczy również okrucieństwa, do jakich zdolni są ludzie. Kluczem jest w tym kontekście dehumanizacja – członkowie społeczności odczłowieczają inną grupę, ponieważ czują się przez nią zagrożeni, a tylko w taki sposób uzyskują przyzwolenie dla siebie na atakowanie innego. Do narracji w tej kwestii zostają wciągnięte case studies z historii, a także różnych, mniej lub bardziej współczesnych, wydarzeń społecznych i politycznych. Ważną kwestią jest to, że autorzy zdecydowali się na podanie „szczepionki” na tego typu zachowania: „Gdy zidentyfikowaliśmy już chorobę, możemy poszukać lekarstwa. Idealnie byłoby, gdybyśmy uodpornili się na dehumanizację, tak aby amerykańska demokracja mogła funkcjonować w sposób, jaki planowali ojcowie założyciele. Dobra wiadomość jest taka, że szczepionka istnieje i wiemy, iż jest skuteczna” (s. 183). Choć słowa odnoszą się do ratowania amerykańskiej demokracji, to proponowane przez badaczy rozwiązania mają charakter uniwersalny. Istotne jednak jest to, że autorzy zdecydowali się na dodanie praktycznych rozwiązań, bo, jak przyznają w podziękowaniach, w pierwszej wersji publikacji miało ich nie być: „Wstępną wersję książki przygotowaliśmy około października 2016 roku. Kończyła się ostrzeżeniem, że najgorsze cechy naszej natury mogą się odrodzić i dojść do głosu w każdym miejscu i kulturze. Jednak po wyborach w Stanach Zjednoczonych usunęliśmy połowę lub więcej pierwszej wersji. Zrozumieliśmy, że musimy zaproponować rozwiązania. Prawdziwe rozwiązania wymagały jeszcze głębszego zanurzenia się w literaturę naukową. Musieliśmy stać się ekspertami w dziedzinach psychologii społecznej, historii nauk politycznych, które były nam obce. Spędziliśmy kolejne dwa lata na badaniach, zmienianiu struktury i przepisywaniu książki tak, abyśmy mogli nie tylko pokazać niezwykłe przyjazne nastawienie naszego gatunku, ale również zaoferować pomoc w myśleniu o pierwotnych przyczynach i zaprezentować rozwiązania naszych najbardziej dokuczliwych problemów” (s. 217).
Dalej w podziękowaniach autorzy dodają też ważne i zgodne z duchem nauki słowa: „Spory i debaty w nauce są czymś zdrowym i ekscytującym. To one często napędzają badania, które prowadzą do postępu w naszym rozumieniu. Naukowcy polegają na sceptycyzmie i empirycznej debacie jako drodze do prawdy. Chociaż dołożyliśmy wszelkich starań, aby rzetelnie przedstawić literaturę, nie każdy naukowiec zgodzi się ze wszystkim, co opisujemy. W przeciwieństwie do artykułów naukowych, które piszemy, aby zapewnić łatwość czytania, nie zawsze podkreślamy w tekście głównym alternatywne perspektywy lub konkurencyjne wyniki. Dostarczyliśmy jednak obszernych odniesień i notatek, które zawierają ważne szczegóły i opcjonalne ustalenia. Jeśli jesteś zainteresowany, istnieje wiele sposobów, by uzyskać dostęp do tych źródeł i je przeczytać” (s. 218).
***
„Przetrwają najżyczliwsi” to publikacja łącząca przyjemne z pożytecznym. Lektura jest bowiem bardzo przyjemna, a treść dostarcza rzetelnych, opartych na nauce informacji na temat tego, jak w perspektywie ewolucyjnej możemy rozumieć istotę człowieczeństwa.
LITERATURA:
Salmi H.: „Europa XIX wieku. Historia kulturowa”. Przeł. A. Szurek. Kraków 2010.
„Darwnizim społeczny”. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/darwinizm-spoleczny;3890752.html.
Brian Hare, Vanessa Woods: „Przetrwają najżyczliwsi. Jak ewolucja wyjaśnia istotę człowieczeństwa?”. Przeł. Kasper Kalinowski. Copernicus Center Press. Kraków 2022.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |