Osią pracy zawodowej Magdaleny Chrzan-Dętkoś, naukowczyni pracującej w Zakładzie Psychologii i Psychopatologii Rozwoju Instytutu Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego, jest badanie i terapia depresji poporodowej. Wśród tych aktywności ważne miejsce przypada koordynacji projektu „Przystanek Mama”. To jeden z pionierskich programów profilaktycznych i pomocowych dla kobiet w grupie ryzyka wystąpienia depresji poporodowej. Obecnie swoim zasięgiem obejmuje całą Polskę, a beneficjentki mogą przebadać się online Edynburską Skalą Depresji Poporodowej i, w razie otrzymania wysokiego wyniku, skorzystać z bezpłatnych konsultacji psychologicznych. „Przystanek Mama” to także projekt realizujący cele społeczne oraz psychoedukacyjne – zwiększa świadomość związaną z występowaniem depresji okołoporodowej i normalizuje pewne trudne w przeżywaniu stany emocjonalne, które mogą występować w okresie ciąży i wczesnego macierzyństwa.

Monografia „Pod powierzchnią. Emocjonalne wyzwania macierzyństwa” stanowi naukowe pokłosie tego programu, jak i pracy terapeutycznej oraz badawczej autorki i jej współpracowników i współpracowniczek. Pozycja ta stanowi kompendium niezbędnej wiedzy dla specjalistek pracujących z kobietami w okresie okołoporodowym (a więc – by wymienić tylko te najpowszechniejsze zawody – psycholożek, terapeutek, lekarek, fizjoterapeutek, położnych). Chrzan-Dętkoś sprawnie i uważnie prowadzi czytelniczki przez tematykę depresji okołoporodowej, uwzględniając konieczne ugruntowanie teoretyczno-badawcze, ale kładąc szczególny nacisk na praktyczne wykorzystanie wiedzy w praktyce interwencyjnej, pomocowej i wsparciowej, dotykając wreszcie podstaw terapeutycznych w pracy z pacjentką depresyjną.

Książka podzielona jest na 10 rozdziałów, z których każdy ma charakter osobnego artykułu naukowego (część opublikowano wcześniej w innych wydawnictwach specjalistycznych), jednak zebrane wspólnie tworzą logiczną i harmonijną strukturę. Chrzan-Dętkoś (samodzielnie lub z współautor(k)ami), przechodząc od ogółu do szczegółu, kolejno: poddaje oglądowi i różnicowaniu zagadnienia związane ze zdrowiem psychicznym okresu okołoporodowego, przedstawia psychodynamiczne rozumienie macierzyństwa, pisze o możliwych konsekwencjach depresji poporodowej (w tym o depresji matki w doświadczeniu jej dziecka), wskazuje różnorodne metody wsparcia i profilaktyki (systemowe i indywidualne). W książce wyróżniono także dwa szczególne przypadki w pracy praktycznej z kobietami w okresie okołoporodowym – w sytuacji zakłócenia relacji z dzieckiem wskutek uzależnienia rodziców oraz śmierci okołoporodowej.

Choć „Pod powierzchnią” to publikacja o charakterze czysto naukowym, jednak jej ogromnymi zaletami (zwłaszcza w gronie odbiorczyń niezwiązanych bezpośrednio z psychologią jako nauką) są niehermetyczny, klarowny język oraz mnogość przykładów z pracy klinicznej, które unaoczniają i dodatkowo uwiarygadniają przedstawiane wyniki badań. Znaczenia tej publikacji dla praktyki profilaktyki depresji poporodowej i budowania sieci wsparcia dla młodych matek nie da się przecenić, zawiera bowiem nie tylko bardzo konkretne wnioski z badań i obserwacji, omówienia dotychczasowych programów, ale i szczegółowe wytyczne (na przykład w formie algorytmów postępowania) dla specjalistów i specjalistek, zwłaszcza niezwiązanych z ochroną zdrowia psychicznego (por. rozdział 10). Dla psycholożek i terapeutek nieocenione będą liczne studia przypadków wplecione w naukową narrację poszczególnych artykułów, dające przykłady udanych interwencji terapeutycznych.

Wiedza o zaburzeniach psychicznych okresu okołoporodowego dopiero przebija się do głównego nurtu dyskursu społecznego na temat ciąży i wczesnego macierzyństwa. Rzetelne, naukowe dane – takie, jak te podane przez Chrzan-Dętkoś w „Pod powierzchnią” – są niezbędne, by z całą mocą obalać nieprawdziwe, ale wciąż mocno obecne i często powielane w powszechnej świadomości, przekonania dotyczące depresji okołoporodowej i szerzej – funkcjonowania psychologicznego ciężarnych i młodych matek, takie jak: „co to za matka, która nie kocha swojego dziecka”, „macierzyństwo to najpiękniejsze, co może spotkać kobietę”, „urodzisz, to od razu je pokochasz” czy (zwłaszcza po doświadczeniu trudnego porodu) „najważniejsze, że masz zdrowe dziecko”. To, czego zamiast wzmacniania krzywdzących mitów, potrzebują kobiety, to normalizacja ich stanów wewnętrznych, społeczne przyzwolenie na ambiwalencję uczuć związanych z macierzyństwem oraz realne wsparcie naturalne i systemowe, zarówno w wymiarze emocjonalnym, jak i instrumentalnym.

Statystyki przedstawione przez autorów w „Pod powierzchnią” są alarmujące. Depresja okołoporodowa w krajach wysoko rozwiniętych dotyka nawet 20% matek i 10% ojców. To zaburzenie tym bardziej niebezpieczne, że nie odciska bezpośredniego piętna tylko na osobie chorującej, ale też (a może przede wszystkim) na dziecku i łączącej ich więzi. Chrzan-Dętkoś opisuje konsekwencje choroby w zakresie krótko- i długoterminowym rzeczowo, stawiając w przeciwwadze liczne przykłady konkretnych działań, jakie można podjąć, by jak najefektywniej niwelować negatywne skutki zachorowania (mam tu na myśli chociażby dość rozległe potraktowanie tematu pracy psychoterapeutycznej z diadą matka-dziecko). W tym sensie pierwsza tak obszerna polska monografia depresji okołoporodowej ma charakter wspierający – uświadamiając powszechność i wagę problemu, równocześnie wskazuje na szereg interwencji, jakie można z dobrym skutkiem podjąć, by uniknąć zachorowania lub – gdy ono już nastąpi – rozpoznawać, wspierać i leczyć.

Książkowe wydawnictwo prac naukowych Magdaleny Chrzan-Dętkoś i jej współpracowników/współpracowniczek stanowi pozycję obowiązkową w biblioteczce każdego specjalisty i specjalistki pracujących z kobietami w okresie okołoporodowym. „Pod powierzchnią” daje nie tylko wielowymiarowy i rzetelny obraz źródeł i form cierpienia, jakie dotykają młode matki, a także konkretne, ujęte kompleksowo wskazówki i wytyczne, jak prowadzić profilaktykę i wsparcie w ramach przeciwdziałania zaburzeniom nastroju w okresie okołoporodowym.

Magdalena Chrzan-Dętkoś: „Pod powierzchnią. Emocjonalne wyzwania macierzyństwa”. Wydawnictwo Naukowe Scholar. Warszawa 2023.