Książka warszawskiej psychoterapeutki, nazywanej nieraz – nie bez przyczyny – matką polskiej psychologii okołoporodowej, Justyny Dąbrowskiej pod wiele znaczącym tytułem „Przeprowadzę Cię na drugi brzeg. Rozmowy o porodzie, traumie i ukojeniu” była długo wyczekiwaną pozycją, zarówno wśród specjalistek pracujących z kobietami, jak i wśród samych kobiet. Wielowymiarowy tytuł stanowi poniekąd zapowiedź niejednorodnej funkcji, jaką zapewne będzie pełnić ta publikacja dla wielu czytelniczek i czytelników. Naturalnie nasuwałoby się w tym miejscu dodać jeszcze „przez wiele lat”, ale tak naprawdę przy lekturze nie sposób oprzeć się pragnieniu, by treści w niej poruszone jak najszybciej podległy dezaktualizacji, by historie bohaterek z części pierwszej zostały już na zawsze w przeszłości, psychologiczna analiza patologicznych zachowań zawarta w części drugiej przyjęta, zinternalizowana i traktowana jako opis antywzorców, a konkretne wskazówki praktyczne z części trzeciej – wdrożone i uznane za standard postępowania.

Jak deklaruje autorka w dedykacji książki i w rozlicznych wywiadach, celem powstania „Przeprowadzę Cię…” było znalezienie słów, by opisać rany, które zadano kobietom, gdy rodziły. Już w parafrazowanej deklaracji pojawiają się dwa istotne elementy, które decydują o wartości tej publikacji, a mianowicie następuje w niej – za sprawą oddania głosu skrzywdzonym w porodzie kobietom – przywrócenie im podmiotowości, poczucia sprawczości, nadanie ważności ich historiom (a więc kompletne przeciwieństwo powszechnie stosowanej w odpowiedzi na opowieść o trudnym porodzie frazy „najważniejsze, że dziecko zdrowe”, która w zasadzie unieważnia całość doświadczenia kobiety) oraz zaznaczenie – poprzez słowo „zadano” – że traumy opisane w książce mają charakter relacyjny, a zatem powstały w relacji z innym człowiekiem, czyli: w dużej mierze w sposób możliwy do uniknięcia. W tym wymiarze książka Dąbrowskiej może pełnić funkcję terapeutyczną dla kobiet, które mają za sobą traumę porodową, a zarazem profilaktyczną dla tych, które dopiero przygotowują się do wydania na świat dziecka. Choć to lektura mocno przejmująca, zwłaszcza w okresie ciążowego uwrażliwienia, może okazać się tak, że zapoznanie się również z trudnymi historiami porodowymi pomoże czytelniczkom – lub osobom towarzyszącym w porodzie – sprawniej rozpoznawać własne potrzeby i uczucia, a także reagować na „czerwone flagi”, jeśli takie pojawią się podczas trwającego procesu.

Pierwsza część książki – o tytule „W trybach bezdusznej machiny” – to zapis czternastu rozmów autorki z bohaterkami, które zdecydowały się opowiedzieć o swoim doświadczeniu traumy porodowej. To historie rozdzierające: o unieważnianiu, infantylizacji, zawstydzaniu, nieuzasadnionych interwencjach medycznych, obwinianiu, słowem – takie, które nigdy nie powinny się wydarzyć w ogóle, a co dopiero w chwili tak intymnej i wyjątkowej, jaką jest sytuacja wydawania na świat nowego życia czy towarzyszenia w tytułowym przechodzeniu na drugi brzeg. Justyna Dąbrowska z czułością wysłuchuje swoich rozmówczyń, daje im przestrzeń do stworzenia opowieści, wyrażenia i nazwania uczuć i zdarzeń.

W drugiej części, pod tytułem „Rachunek krzywd”, autorka opatruje przytoczone wcześniej historie fachowym komentarzem, nazywając po kolei poszczególne mechanizmy przemocy, jakich doświadczyły bohaterki, i opisując skutki psychologiczne, które mogą przynieść takie przejścia. Takie dostarczenie aparatu pojęciowego do opisania tego, co się wydarzyło, ma ogromne znaczenie terapeutyczne – oto przeżycie, będące do tej pory w sferze niewerbalnej, zyskuje słowa, by móc zostać opowiedziane. Umiejętność zbudowania narracji o traumie jest jednym z elementów terapii; umożliwia bowiem między innymi opracowanie jej, zrozumienie tego, co się stało, i zintegrowanie tego wydarzenia z historią swojego życia.

Trzecia część, nazwana przez Dąbrowską „Przewodniczki”, to zbiór rozmów z położnymi. Ta część, choć wypełniona równie silnym, co poprzednie, ładunkiem emocjonalnym, zdecydowanie przynosi tytułowe ukojenie. Autorka wraz ze swoimi rozmówczyniami nie boi się nazywać rzeczy po imieniu, stawiać spraw jasno i rozliczać środowiska medycznego z grzechu przemocy położniczej. Obok rzeczowej analizy sytuacji kobiet rodzących w Polsce, która – w co trudno uwierzyć, po prawie trzydziestu latach od zapoczątkowania akcji „Rodzić po ludzku” – wciąż pozostawia sobie wiele do życzenia, w wywiadach silny akcent kładzie się też na opowieści o dobrych praktykach. Sporo uwagi Dąbrowska i jej rozmówczynie poświęcają namysłowi nad tym, jak może wyglądać poród i współpraca położnej z rodzącą, w jaki sposób dobre doświadczenie może kształtować tożsamość kobiety jako matki oraz wpływać na jej relację z nowonarodzonym dzieckiem. Publikację kończy rozmowa z psychoterapeutką, która opisuje mechanizm powstawania traumy porodowej oraz to, z jakimi jej długofalowymi skutkami może się mierzyć kobieta i jakie szanse daje terapia.

Gdy zastanawiam się nad książką Justyny Dąbrowskiej „Przeprowadzę Cię na drugi brzeg. Rozmowy o porodzie, traumie i ukojeniu” i uczuciach, jakie we mnie wzbudza, to przychodzi mi na myśl proces żałoby. Historie bohaterek powodują uczucie niezgody, złości, buntu, ale też – bezradności. Psychologiczny komentarz autorki daje narzędzia do zrozumienia zdarzenia traumatycznego i tego, dlaczego i jakie spustoszenia poczyniło. Wraz z tym pojawia się niejako przyzwolenie na poczucie żalu, smutku i opłakanie straty. Rozmowy z „Przewodniczkami” przynoszą spokój i ukojenie, dają nadzieję. W tym kontekście tytuł publikacji zyskuje kolejne znaczenie – zdaje się, że Dąbrowska sama pełni w niej rolę przewodniczki, przeprowadzającej swoje odbiorczynie bezpiecznie na drugi brzeg rwącego potoku uczuć, jakie mogą im towarzyszyć po doświadczeniu traumy.

Trauma porodowa to temat, o którym w Polsce chętnie się milczy, łatwo się go unieważnia i podważa. By podjąć tę kwestię publicznie, potrzeba niemałej odwagi, wiedzy, doświadczenia i subtelności w opracowywaniu tak delikatnej materii. Trudno wyobrazić sobie, by można było zrobić to lepiej niż Justyna Dąbrowska. „Przeprowadzę Cię…” to lektura niełatwa, ale potrzebna; zdecydowanie i z precyzją dotykająca ran, lecz nie po to, by je rozognić, ale uleczyć.

Justyna Dąbrowska: „Przeprowadzę Cię na drugi brzeg. Rozmowy o porodzie, traumie i ukojeniu”. Wydawnictwo Agora. Warszawa 2023.