Recenzji tej książki nie można rozpocząć bez przybliżenia historii podcastu, z którego omawiana publikacja zaczerpnęła nie tylko tytuł, ale również swoistość, tematykę, lekkość i coś, co chyba można nazwać twórczą (dziennikarską bądź artystyczną) filozofią.

„Podcastex – podcast o latach 90. i 00.” powstał więc w połowie 2021 roku z inicjatywy Bartka Przybyszewskiego i Mateusza Witkowskiego. Ten pierwszy ukończył filmoznawstwo, jest współautorem kilku książek i wciąż popularnego facebookowego fanpage’a o filmach, komiksach i telewizji „Liczne rany kłute”. Drugi z autorów natomiast funkcjonuje od dawna jako krytyk literacki i muzyczny, publikując m.in. w „Czasie Kultury” i „Dwutygodniku”. Bazując na zdobywanej przez lata wiedzy i bogatym doświadczeniu medialnym, panowie wpadli na pomysł stworzenia formatu, który da upust ich miłości do popkultury przełomu wieków i w bezpretensjonalny sposób połączy aspekt rozrywkowy z edukacyjnym, wpisując się równocześnie w trend nostalgii za latami 90. i 00. I tak, od tamtej pory, od pierwszej audycji o Edycie Górniak, w każdym z regularnie z publikowanych odcinków Przybyszewski i Witkowski zabierają słuchaczki i słuchaczy w podróż po historii polskiej kultury, analizując (jak głosi ich hasło z serwisu Patronite – „niekoniecznie nostalgicznie”) wpływ wydarzeń społecznych, programów telewizyjnych, filmów, seriali i płyt muzycznych na kształtowanie się przestrzeni popkulturowej przełomu tysiącleci.

Podejmowany przez nich przekrój tematyczny jest naprawdę ogromny. W opublikowanych do tej pory 115 odcinkach szczegółowo omówili zarówno karierę Edyty Górniak, zespołu Ich Troje, boysbandu Just 5 czy bandów z zupełnie innych artystycznie światów, takich jak Myslovitz czy T.Love. Powstały również odcinki o Jerzym Urbanie, Januszu Korwinie-Mikkem (a w zasadzie jego „wybitnej” publikacji – „Vademecum ojca”), Romanie Giertychu czy początkach Szymona Hołowni. W spotify’owym archiwum odsłuchać można również kompleksowe analizy najbardziej osobliwych polskich teledysków, ważnych dla 90. i 00. filmów, czy po prostu kulturowych fenomenów, takich jak tamagochi, VHS-y, komiksy, erpegi, UFO i wiele, wiele innych…

Trudno się dziwić, że „Podcastex” zdobył szerokie grono fanów i fanek, zwłaszcza, że duet prowadzących jest naprawdę zabawny i charyzmatyczny. Jeżeli wierzyć Wikipedii, w mniej niż dwa lata od debiutu podcast mógł poszczycić się ponad 2 milionami odsłuchów. Dodatkowo, Przybyszewski i Witkowski regularnie otrzymują wsparcie finansowe od swojej społeczności słuchaczy i słuchaczek w serwisie crowdfundingowym Patronite (w lutym 2024 prawie 14 tys. zł miesięcznie). I choć sukcesom nie było końca, a pod koniec 2023 roku program znajdował się w dziesiątce najchętniej słuchanych podcastów w Polsce w serwisie Spotify, jego autorom to nie wystarczyło. Nakładem Wydawnictwa W.A.B. Przybyszewski i Witkowski opublikowali bowiem książkę pod znaczącym tytułem: „Podcastex. Polskie milenium”.

Co znajdziemy w środku? Jak mówią sami autorzy: „teksty o rzeczach ważnych obiektywnie – takich, których skutki w jakiś sposób odczuł każdy, kto mieszka tu dziś lub mieszkał 20 lat temu” (s. 7) – o wejściu Polski do Unii Europejskiej, aferze Rywina, śmierci Jana Pawła II czy sukcesach Adama Małysza, i takich, które „obeszły tylko część z nas” (s. 7) – wybranych artystach, dziełach, zjawiskach z lat 1999-2005. Tematycznie jesteśmy więc bardzo blisko tego, co możemy usłyszeć na popularnych serwisach streamingowych. Odcinanie kuponów od popularności podcastu? I tak, i nie.

Książka podzielona jest na dziewięć rozdziałów, a w każdym z nich znaleźć można kilka krótkich tekstów-felietonów zorganizowanych wokół tematu przewodniego. Jasny podział na takie przestrzenie problemowe z pewnością pozwala łatwo odnaleźć się w tej ogromnej popkulturowej materii i swobodnie przemieszczać po stronicach – wybierając interesujące nas wątki. Mamy więc artykuły o muzyce, telewizji, społeczeństwie, sporcie, internecie i grach wideo, polityce, kinie, technologii, literaturze czy najważniejszych w opisywanym okresie wydarzeniach i aferach. Szczególnie w tym ostatnim przywołanym rozdziale sporo jest takich tematów, na które nie było miejsca w podcaście. Możemy przeczytać na przykład bardzo ciekawy formalnie, ironiczny, zabawny tekścik o śmierci papieża (i o tym, że ku czci JPII nawet kanał dla dzieci Jetix przerwał nadawanie), wzbudzającym grozę łódzkim pogotowiu, czyli głośniej na początku XXI wieku aferze „łowców skór”, liście Wildsteina czy potyczkach obrońców polskiego katolicyzmu z obrazoburczymi artystami (Maurizio Cattelanem i Dorotą Nieznalską). Także rozdział dotyczący polityki przybliża wiele obszarów, których Witkowski i Przybyszewski jeszcze nie eksplorowali. Poruszają oni m.in. temat polskich dyskusji o udziału naszych żołnierzy w wojnie w Iraku czy strategii promujących głosowanie w referendum o wejściu Polski do Unii Europejskiej (arcyciekawe są wątki okołoserialowe: „»nie zaprzepaśćmy tej szansy« – nawoływali bracia Mroczkowie” [s.97]).

Chociaż każdy z krótkich podrozdziałów jest niezłą literacką miniaturą mającą w bezpretensjonalny sposób opisać najważniejsze (zdaniem autorów) aspekty omawianego zagadnienia, to podczas lektury można odczuwać jakiś niedostatek. Przywołanie paru niezłych anegdot i historii ma szansę dać czytelniczkom i czytelnikom nieco przyjemności (dla tych co pamiętają – nostalgicznej, dla tych, co nie pamiętają – poznawczej), kilka celnych punchline’ów i puent może na chwilę rozbawić, jednak całość nie jest na tyle błyskotliwa i wybitna literacko, żeby na takiej formule oprzeć cały koncept wydawnictwa. Ta przekrojowość – idea, żeby opisać aż tak wiele aspektów kilku lat popkulturowej historii naszego kraju, wymusiła na autorach naprawdę wysoki poziom ogólnikowości. Nie ma więc tutaj miejsca na pogłębiony namysł, autentyczne pochylenie się nad wybranymi fenomenami. Po przeczytaniu kilkudziesięciu stron możemy odnieść wrażenie, że bierzemy udział w jakimś historyczno-nostalgiczno-farsowym wyścigu. Nie ma niestety żadnej stawki, wyzwania, celu. Bieganie dla samej przyjemności biegania.

Wbrew zapewnieniom, że papierowa publikacja nie powieli treści prezentowanych w podcaście, mnóstwo jest tu także takich wątków, które zostały już przez Przybyszewskiego i Witkowskiego omówione – w dodatku dużo lepiej. Przykładowo, już w dwóch otwierających rozdział o telewizji tekstach pojawia się bohater kilku długich, zajmujących odcinków podcastu – Kuba Wojewódzki (notabene, popularny dziennikarz, wespół z Tomaszem Lisem, jest bezapelacyjnie najczęstszy obiektem celnej krytyki i kpin w audycjach Przybyszewskiego i Witkowskiego). W wersji książkowej niby dostajemy dodatkowo zarys fenomenu programu „Idol” i podobnych telewizyjnych formatów tamtego okresu, jest on jednak przede wszystkim wstępem do analizy zjawiska wspomnianej telewizyjnej osobowości. Kilkustronicowe roztrząsania dotyczące zarówno „Idola”, jak i jego najsłynniejszego jurora z powodu opisanej już wyżej, lakonicznej formy są płytkie – nie mogą wyjść poza oczywistości: zwykłą prezentację problemu i związanych z nim najbardziej jaskrawych niejednoznaczności. To, co możemy przeczytać na kilku stronach książki, nie umywa się do tego co Przybyszewski i Witkowski zrobili w kilkugodzinnych odcinkach podcastu z sierpnia i września 2023 roku. I tak jest również z innymi podrozdziałami, np. o zespole Ich Troje, słynnym pięściarzu Andrzeju Gołocie czy filmach Olafa Lubaszenki.

Zdaję sobie sprawę z pewnej nieprzystojności faktu wyrzucania autorom świetnego podcastu tego, że książka czerpiąca garściami z pierwotnego medium nie jest tak dobra, jak jej źródło. Dodatkowo, mój odbiór jest zniekształcony faktem, że zaliczam się do fanów podcastu i dość dobrze pamiętam opisywane na łamach publikacji wydarzenia. Być może to właśnie z powyższych powodów prezentowane w książce ogólniki nie były dla mnie szczególne atrakcyjne (nie mówiąc już o przypisach, które ktoś zdecydował się zamieścić na końcu książki – jakby celowo utrudniając z nich korzystanie). Liczyłem na nową wartość, a otrzymałem… bardzo okrojoną wersję czegoś, co już dobrze znam.

Jednak gdybym był kilka lat młodszy lub nie miał nigdy do czynienia z tym, co Przybyszewski z Witkowskim tak udatnie robią w swoim podcaście – mógłbym być z lektury bardzo zadowolony. „Podcastex. Polskie milenium” jest więc po prostu jedną z wielu książek wpisujących się we wciąż powiększający się zbiór publikacji powstających na fali nostalgii za końcówką lat 90. i początkiem XXI wieku. Opisuje lata 1999-2005 w sposób atrakcyjny, ale bardzo ogólny i przekrojowy. I tyle. Szkoda, że tylko tyle.

Nic Wam nie grozi, jeżeli nie posłuchacie niniejszego utyskiwania i postanowicie indywidualnie wyrobić sobie zdanie na temat omawianego wydawnictwa. Najbezpieczniej jednak posłuchać samego podcastu – zabawa gwarantowana.

Bartek Przybyszewski, Mateusz Witkowski: „Podcastex. Polskie milenium”. Wydawnictwo W.A.B. Warszawa 2023.