ISSN 2658-1086
BRZEMIĘ ODPOWIEDZIALNOŚCI
A
A
A
Komiksowa adaptacja wielokrotnie nagradzanej „Teczki” Toma Taylora oraz kameralne wspomnienie Holokaustu uwiecznione w graficznej opowieści Martina Lemelmana to dwa nietuzinkowe spojrzenia na temat ludzkich dylematów powstających w obliczu zagrożenia, którego skali i konsekwencji czasem nie sposób przewidzieć.
Okoliczność do złudzenia przypominająca polskie realia: oto dwoje podróżnych oczekuje na peronie dworca kolejowego w Melbourne przyjazdu pociągu, którego opóźnienie – zgodnie z komunikatem – sukcesywnie wzrasta. Spontanicznie nawiązana przez Chrisa i Sam konwersacja nieoczekiwanie koncentruje się na tytułowej teczce pozostawionej na stacji przez anonimowego człowieka. Efekt roztargnienia czy świadome działanie? Opinie bohaterów są podzielone, także w kwestii zawartości tajemniczego przedmiotu oraz decyzji, co zrobić z problematycznym znaleziskiem, budzącym zarówno fascynację, jak i niepokój (wszak próby zamachu terrorystycznego nie sposób wykluczyć). Z każdą chwilą u niedoszłych pasażerów mnożą się nowe wątpliwości: czy są oni obiektem niewybrednego żartu, uczestnikami socjologicznego eksperymentu, a może świadkami demonstracji ukrytych mechanizmów społecznej kontroli? I jakie konsekwencje przyniosą podjęte przez nich decyzje?
Tom Taylor, pochodzący z Antypodów dramaturg, autor słuchowisk radiowych i scenariuszy filmowych, telewizyjnych oraz komiksowych, zaadaptował na potrzeby graficznego medium swoją dziesięciominutową sztukę, z powodzeniem wystawianą na deskach zarówno Sydney Opera House, jak i wielu innych scen świata. „Teczka” to trzymające w napięciu studium naszego zaufania do bliźnich, podszyte refleksjami na temat rasizmu, ksenofobii oraz paranoicznego lęku przed zagrożeniem automatycznie identyfikowanym z osobą Innego. Taylor porusza równocześnie kwestię jednostkowej odpowiedzialności za drugiego człowieka, szczególnie wtedy, gdy jego bezpieczeństwo, a nawet życie, może zależeć od (nie)podjętych przez nas decyzji.
Historia zawdzięcza swoją nienagannie ukształtowaną dramaturgię przemyślanej oprawie wizualnej autorstwa nowozelandzkiego rysownika Colina Wilsona, któremu największą popularność przyniosły (obok współtworzonych z Taylorem zeszytowych opowieści z uniwersum „Gwiezdnych wojen”) prace ilustrujące perypetie Sędziego Dredda oraz porucznika Mike’a S. Blueberry’ego. W utrzymanym w czarno-białej tonacji komiksie tytułowy artefakt – zlokalizowany w centralnym kadrze każdej ze stron – pełni rolę Hitchcockowskiego MacGuffina; obiektu pozornie bez znaczenia, posiadającego jednak zasadnicze znaczenie dla rozwoju fabuły, w tym przypadku wyznaczającego także rytm opowieści oraz budującego napięcie, stopniowo narastające aż do ostatniej planszy. Do końca pozostaje on także symbolem egzystencjalnej zagadki, której sens każdy czytelnik może samodzielnie i po wielokroć odkrywać.
***
„Czasem twoje wspomnienia nie należą do ciebie” – pochodzący z Brooklynu Martin Lemelman, wykładowca, ilustrator książek dla dzieci oraz autor pamiętników, dobrze zapamiętał słowa swojej matki, której tragiczna młodość upłynęła w cieniu Zagłady. W 1989 roku (początkowo bez wiedzy rodzicielki) zarejestrował on historię, którą Gusta Lemelman opowiedziała swojemu synowi, gdy ten skończył pięćdziesiąt dwa lata – w tym wieku zginął bowiem z rąk hitlerowców ojciec bohaterki, Menachem Mendel. Zamierzeniem Martina było stworzenie graficznego albumu, którego głównymi adresatami byłyby dzieci autora. Ale niezwykle osobiste, ujęte w prostych słowach wspomnienia Gusty szybko odsłoniły swój uniwersalny, a jednocześnie dokumentalny charakter, niepozwalający na zachowanie tej dramatycznej historii jedynie na użytek rodziny.
Rozpoczynająca się w 1919 roku kameralna, choć naznaczona piętnem wielkiej historii, kronika losów familii Menachema Mendla ukazuje czytelnikowi obraz codziennego życia w położonej niegdyś na terytorium Polski wsi Germakówka. Narratorka wspomina swoje niełatwe relacje z matką i równocześnie kreśli obraz rodzinnego domu, wiele uwagi poświęcając kwestii kulturowej tożsamości. Ale sumienne odwzorowanie społeczno-obyczajowych realiów tamtych czasów stanowi jedynie preludium do nadciągającej Zagłady. Wybuch II wojny światowej, wkroczenie Rosjan na terytorium Polski, antysemickie wystąpienia oraz nasilający się terror względem żydowskiej społeczności, w końcu: śmierć najbliższych, ciągła ucieczka przed wszechobecnym wrogiem oraz wegetacja w ośnieżonych leśnych ostępach, pod powierzchnią zamaskowanych grobów – to tylko niektóre z bolesnych reminiscencji przywoływanych przez tytułową córkę Mendla.
Wzbogacony o walor edukacyjny (na końcu tomu znajduje się zestaw pytań zachęcających do dyskusji) album Martina Lemelmana to świadomie ascetyczny pod względem wizualnym (ołówkowe szkice połączone z reprodukcjami starych fotografii oraz ocalałych rodzinnych dokumentów) zapis przejmującej wędrówki przez upodlenie i śmierć ku nadziei na nowy początek; smutna przypowieść o czasie pogardy, w którym bestialstwo okupanta okazywało się równie zatrważające, co łatwość, z jaką „prawi” ludzie zrzucali ze swoich barków brzemię odpowiedzialności za niedolę bliźnich.
Okoliczność do złudzenia przypominająca polskie realia: oto dwoje podróżnych oczekuje na peronie dworca kolejowego w Melbourne przyjazdu pociągu, którego opóźnienie – zgodnie z komunikatem – sukcesywnie wzrasta. Spontanicznie nawiązana przez Chrisa i Sam konwersacja nieoczekiwanie koncentruje się na tytułowej teczce pozostawionej na stacji przez anonimowego człowieka. Efekt roztargnienia czy świadome działanie? Opinie bohaterów są podzielone, także w kwestii zawartości tajemniczego przedmiotu oraz decyzji, co zrobić z problematycznym znaleziskiem, budzącym zarówno fascynację, jak i niepokój (wszak próby zamachu terrorystycznego nie sposób wykluczyć). Z każdą chwilą u niedoszłych pasażerów mnożą się nowe wątpliwości: czy są oni obiektem niewybrednego żartu, uczestnikami socjologicznego eksperymentu, a może świadkami demonstracji ukrytych mechanizmów społecznej kontroli? I jakie konsekwencje przyniosą podjęte przez nich decyzje?
Tom Taylor, pochodzący z Antypodów dramaturg, autor słuchowisk radiowych i scenariuszy filmowych, telewizyjnych oraz komiksowych, zaadaptował na potrzeby graficznego medium swoją dziesięciominutową sztukę, z powodzeniem wystawianą na deskach zarówno Sydney Opera House, jak i wielu innych scen świata. „Teczka” to trzymające w napięciu studium naszego zaufania do bliźnich, podszyte refleksjami na temat rasizmu, ksenofobii oraz paranoicznego lęku przed zagrożeniem automatycznie identyfikowanym z osobą Innego. Taylor porusza równocześnie kwestię jednostkowej odpowiedzialności za drugiego człowieka, szczególnie wtedy, gdy jego bezpieczeństwo, a nawet życie, może zależeć od (nie)podjętych przez nas decyzji.
Historia zawdzięcza swoją nienagannie ukształtowaną dramaturgię przemyślanej oprawie wizualnej autorstwa nowozelandzkiego rysownika Colina Wilsona, któremu największą popularność przyniosły (obok współtworzonych z Taylorem zeszytowych opowieści z uniwersum „Gwiezdnych wojen”) prace ilustrujące perypetie Sędziego Dredda oraz porucznika Mike’a S. Blueberry’ego. W utrzymanym w czarno-białej tonacji komiksie tytułowy artefakt – zlokalizowany w centralnym kadrze każdej ze stron – pełni rolę Hitchcockowskiego MacGuffina; obiektu pozornie bez znaczenia, posiadającego jednak zasadnicze znaczenie dla rozwoju fabuły, w tym przypadku wyznaczającego także rytm opowieści oraz budującego napięcie, stopniowo narastające aż do ostatniej planszy. Do końca pozostaje on także symbolem egzystencjalnej zagadki, której sens każdy czytelnik może samodzielnie i po wielokroć odkrywać.
***
„Czasem twoje wspomnienia nie należą do ciebie” – pochodzący z Brooklynu Martin Lemelman, wykładowca, ilustrator książek dla dzieci oraz autor pamiętników, dobrze zapamiętał słowa swojej matki, której tragiczna młodość upłynęła w cieniu Zagłady. W 1989 roku (początkowo bez wiedzy rodzicielki) zarejestrował on historię, którą Gusta Lemelman opowiedziała swojemu synowi, gdy ten skończył pięćdziesiąt dwa lata – w tym wieku zginął bowiem z rąk hitlerowców ojciec bohaterki, Menachem Mendel. Zamierzeniem Martina było stworzenie graficznego albumu, którego głównymi adresatami byłyby dzieci autora. Ale niezwykle osobiste, ujęte w prostych słowach wspomnienia Gusty szybko odsłoniły swój uniwersalny, a jednocześnie dokumentalny charakter, niepozwalający na zachowanie tej dramatycznej historii jedynie na użytek rodziny.
Rozpoczynająca się w 1919 roku kameralna, choć naznaczona piętnem wielkiej historii, kronika losów familii Menachema Mendla ukazuje czytelnikowi obraz codziennego życia w położonej niegdyś na terytorium Polski wsi Germakówka. Narratorka wspomina swoje niełatwe relacje z matką i równocześnie kreśli obraz rodzinnego domu, wiele uwagi poświęcając kwestii kulturowej tożsamości. Ale sumienne odwzorowanie społeczno-obyczajowych realiów tamtych czasów stanowi jedynie preludium do nadciągającej Zagłady. Wybuch II wojny światowej, wkroczenie Rosjan na terytorium Polski, antysemickie wystąpienia oraz nasilający się terror względem żydowskiej społeczności, w końcu: śmierć najbliższych, ciągła ucieczka przed wszechobecnym wrogiem oraz wegetacja w ośnieżonych leśnych ostępach, pod powierzchnią zamaskowanych grobów – to tylko niektóre z bolesnych reminiscencji przywoływanych przez tytułową córkę Mendla.
Wzbogacony o walor edukacyjny (na końcu tomu znajduje się zestaw pytań zachęcających do dyskusji) album Martina Lemelmana to świadomie ascetyczny pod względem wizualnym (ołówkowe szkice połączone z reprodukcjami starych fotografii oraz ocalałych rodzinnych dokumentów) zapis przejmującej wędrówki przez upodlenie i śmierć ku nadziei na nowy początek; smutna przypowieść o czasie pogardy, w którym bestialstwo okupanta okazywało się równie zatrważające, co łatwość, z jaką „prawi” ludzie zrzucali ze swoich barków brzemię odpowiedzialności za niedolę bliźnich.
Tom Taylor, Colin Wilson: „Teczka” („The Example”). Tłumaczenie: Grzegorz Ciecieląg. Wydawnictwo Komiksowe. Warszawa 2013.
Martin i Gusta Lemelman: „Córka Mendla. Wspomnienia” („Mendel’s Daughter. A Memoir”). Tłumaczenie: Wojciech Szot. Wydawnictwo Komiksowe. Warszawa 2013.
Martin i Gusta Lemelman: „Córka Mendla. Wspomnienia” („Mendel’s Daughter. A Memoir”). Tłumaczenie: Wojciech Szot. Wydawnictwo Komiksowe. Warszawa 2013.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |