ArtPapier

Pandemia spowodowana przez nowego koronawirusa zdezorganizowała życie w każdym aspekcie. Nadzieje na zakończenie tego trudnego czasu dały szczepionki, lecz wciąż procent osób zaszczepionych w Polsce nie jest odpowiedni, aby móc powiedzieć, że jesteśmy bezpieczni. Powody takiego stanu rzeczy są rozmaite, głównie wynikają ze strachu, podsycanego przez różne teorie spiskowe, nierzetelność mediów, a także działalność ruchów antyszczepionkowych. To wszystko sprawia, że ludzie coraz mniej ufają nauce, która niestety bardzo często nie dociera tak mocno do świadomości społecznej, jak to powinno wyglądać w cywilizowanym świecie. Na szczęście istnieje wiele osób, które starają się popularyzować rzetelną wiedzę i edukować ludzi w tematach ważnych dla ich życia i zdrowia. Spośród wielu w mojej ocenie wyróżniają się Łukasz Lamża, Janina Bąk, Dawid Myśliwiec, Katarzyna Gandor, Tomasz Rożek czy też Łukasz Sakowski. Do ich grona można również, za sprawą książki „Dlaczego się szczepimy? Wirusy, bakterie, epidemie”, dopisać Ewę Krawczyk, dr nauk medycznych w zakresie biologii medycznej, specjalistkę w dziedzinie mikrobiologii lekarskiej.

Struktura i forma publikacji

Publikacja wydana przez Krytykę Polityczną, choć wielkością zbliża się do wersji kieszonkowej i ma niecałe 200 stron głównego tekstu, zawiera ogromną ilość wartościowych informacji. Krawczyk przekazuje wiedzę w sposób prosty i zrozumiały, zdecydowanie przystosowany dla laików. „Dlaczego się szczepimy?” podzielono na dwadzieścia jeden rozdziałów, z których każdy bazuje na publikacjach naukowych (na końcu książki została podana literatura) oraz zwiera słowniczek tłumaczący ważne terminy z dziedziny mikrobiologii, wakcynologii i epidemiologii. Książka została opatrzona humorystycznymi ilustracjami autorstwa Andrzeja Rysuje. Nie są one jednak dopasowane do treści publikacji. Rysunki są dodane raczej losowo i dotyczą nie tylko szczepionek, ale też ogólnie obecnej sytuacji epidemiologicznej. Funkcją ilustracji jest zdecydowanie rozluźnienie czytelnika podczas lektury a nie pokazanie nimi czegoś ważnego.

Zaszczep się wiedzą! – treść publikacji

Książkę rozpoczyna rozdział „Dlaczego szczepienia”, który pokazuje zasadność powstania publikacji. Szczepienia tracą na wiarygodności przez działania antyszczepionkowców i mediów, a także stają się ofiarą własnego sukcesu. Autorka zaznacza, że: „Kiedy liczba osób unikających szczepień wzrasta, wzrasta przy tym podatność poszczególnych ludzi oraz całych populacji na daną chorobę zakaźną. Co skutkuje tym, że coraz więcej osób zaczyna chorować, aż do powrotu epidemii. Historia zatacza koło. Cały cykl powtarza się od nowa, ponieważ nie pamiętamy o przeszłości, nie chcemy o niej pamiętać i nie uczymy się na własnych błędach” (s. 13). Publikacja ma za cel zatem przywrócić pamięć o minionych epidemiach i pandemiach oraz pokazać, jak skuteczne okazały się wakcyny w kontekście ochrony zdrowia na całym świecie. W następnych rozdziałach zostaje wytłumaczone, czym jest szczepionka, Krawczyk przedstawia także skrótowe historie powstania szczepionek i ruchów antyszczepionkowych. Jak się okazuje, przeciwnicy preparatów istnieją tak długo jak same wakcyny. Zaskoczenie może wywołać u czytelnika natomiast to, że „dzieje szczepień sięgają wstecz przynajmniej IX-X wieku naszej ery (a może nawet czasów przed naszą erą)” (s. 27).

Dalsza część „Dlaczego się szczepimy?” to w większości konkretne opisy chorób zakaźnych i tego, jak skuteczne okazały się szczepionki w kontekście ich osłabiania, ograniczania czy też eliminowania. Przy okazji zostają też obalane zarzuty i argumenty przeciwników szczepień. W publikacji jeden rozdział został jednak stricte poświęcony bezpieczeństwu szczepionek, gdzie oprócz rozprawiania się z popularnymi, zebranych w jednym miejscu argumentami za szkodliwością szczepień, zostają przedstawione również błędy ludzkie przy produkcji i podawaniu wakcyn – pełnią one obecnie funkcję przestrogi dla nauki i producentów. Zostaje też zaznaczone, że „chociaż wszystkie stosowane szczepionki są znakomicie przebadane pod względem bezpieczeństwa i mogą być stosowane u zdrowych osób, to jednak nie istnieje szczepionka – podobnie jak w przypadku wszelkich innych produktów medycznych/leczniczych – której stosowanie na pewno, w stu procentach nie będzie wiązało się działaniami niepożądanymi” (s. 170), co zdecydowanie świadczy o obiektywności i rzetelności publikacji.

Interesująco przedstawia się rozdział o problemach etycznych związanych ze szczepieniami. Autorka zauważa w nim, że sprzeciw względem szczepień może dotyczyć „spraw duchowych, etycznych, kwestii moralnych i całego światopoglądu. (…) Podważanie takich poglądów może być trudniejsze niż wyjaśnianie błędów w rozumowaniu i rozwiewanie wątpliwości dotyczących kwestii około-medycznych” (s. 120-121). Niewątpliwie ważny okazuje się jednak rozdział „Jak rozmawiać z przeciwnikami szczepień?”. Krawczyk pokazuje w nim, że proszczepionkowcy obecnie prowadzą walkę o uwagę ludzi niezdecydowanych. Walka ta jednak często jest skazana na porażkę przez bardzo skuteczne, choć słabe merytorycznie kampanie antyszczepionkowców. W związku z tym autorka dzieli się z czytelnikiem odpowiedziami na pytania: „Jak podawać informację naukowe, aby przekaz był atrakcyjnym ale przy tym merytoryczny i przekonujący dla tych wciąż jeszcze niezdecydowanych? Jak rozmawiać z przeciwnikami szczepień? Czy w ogóle można i czy warto? A jeśli tak, to jakie strategie przyjąć w tych rozmowach?” (s. 181).

Publikacja kończy się rozdziałem o szczepieniach przeciw COVID-19, gdzie zostały przedstawione wszystkie dostępne w trakcie pisania książki preparaty (jak podawała w innej części książki Krawczyk, książka powstawała „W drugiej połowie 2020 i na początku 2021 roku” [s. 152]), a także obalono mity ich dotyczące. Konkluzja jest następująca: „Ogólnie rzecz biorąc, na podstawie dotychczasowych doświadczeń z szczepionkami przeciw COVID-19 wykazano, że są one skuteczne, i bezpieczne. Każdy, kto tylko nie ma przeciwwskazań, powinien się zaszczepić, kiedy tylko będzie miał możliwość” (s. 206).

NOP (Niepożądane Odczyny Po-lekturowe) – krytycznie o ilustracjach

Krawczyk radzi miedzy innymi, aby w rozmowach, w których chcemy przekonać adwersarza do szczepień, „unikać nadmiaru humoru – żarty nie są zbyt dobrze widziane kiedy mowa o kwestiach zdrowia i życia” (s. 186). Jeśli książkę czytałby ktoś, kto nie jest zdecydowany w kontekście szczepień i chciałby się czegoś dowiedzieć w temacie, to mógłby niestety porzucić lekturę i poczuć się urażony. A to za sprawą niektórych ilustracji Andrzeja Rysuje. Autor bardzo często posługuje się czarnym humorem w kontekście takich spraw jako polityka, religia czy zdrowie. W omawianym kontekście widać to na dwóch rysunkach. Pierwszy przedstawia dwa argumenty, dla których warto zaszczepić dziecko: „1. Będzie znało kultowy tekst: »Ała. Tylko nie w szczepionkę!«; 2. Nie umrze”. Na drugim właścicielka przedszkola mówi o tym, że w jej placówce przyjmują tylko dzieci zaczepione, a na pytanie mamy: „Co z niezaszczepionymi?!!!”, odpowiada: „Grzebiemy je w ogródku i zasypujemy wapnem”. Można powiedzieć, że to mały autosabotaż, tym bardziej, że książka jest wydana w tak atrakcyjny sposób i napisana tak dobrze, że z dużą pewnością mogą kupić ją ludzie nieprzekonani do szczepień, a nie tylko ci, którzy chcą się dowiedzieć, jak przekonywać do wakcyn.

***

„Dlaczego się szczepimy?” to publikacja bardzo potrzebna, szczególnie w czasie obecnej pandemii. Informację zawarte w niej mogą dostarczyć niezbędnej wiedzy do przekonywania ludzi w kwestii szczepień. Choć ilustracje mogą niestety zniechęcić czytelników niezdecydowanych w stosunku do szczepionek, to mam szczerą nadzieję, że znajdą się i tacy, którzy doczytają publikację do końca, by na koniec zmienić nastawienie w stosunku do opisywanych preparatów.

Ewa Krawczyk: „Dlaczego się szczepimy? Wirusy, bakterie i epidemii”. Wydawnictwo Krytyki Politycznej. Warszawa 2021.

Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego.
Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury.