ArtPapier

Bohdan Tadeusz Woronowicz, jeden z najbardziej znanych polskich terapeutów uzależnień, przygotował publikację pt. „Zachowania, które mogą zranić. O uzależnieniach behawioralnych i nie tylko”. Monografia Woronowicza jest aktualnym, erudycyjnym przeglądem koncepcji i badań nad uzależnieniami behawioralnymi, inaczej określanymi jako niesubstancjalne. Autor pisze o zachowaniach, które mogą uzależniać – jak alkohol i środki psychoaktywne. I tak jak owe substancje powodować pogłębiającą się erozję woli, a w ślad za nią erozję życia osoby uzależnionej.

W otwierającym monografię rozdziale Woronowicz stawia tezę, że po erze nerwic i depresji współczesność można określić jako erę uzależnień. W obrazie tych zaburzeń coraz częściej pojawiają się już nie substancje, ale właśnie czynności. Praca, aplikacje elektroniczne, zachowania seksualne, hazard, opalane się lub zdrowe odżywianie… To jedynie próba tytułowych zachowań, które mogą zranić. W ujęciu definicyjnym Woronowicz skłania się ku wielowymiarowemu ujęciu uzależnienia jako choroby przewlekłej o mechanizmach nie tylko psychologicznych, ale i biologicznych oraz genetycznych, przejawiającej się kompulsywnym używaniem substancji lub wykonywaniem zachowań mimo ich szkodliwości. Autor podsumowuje wiele ujęć definicyjnych, w których jako charakterystyki uzależnień behawioralnych podaje m.in.:

- występowanie zaprzątnięcia lub obsesji w odniesieniu do danego zachowania;

- pojawianie się psychologicznych objawów odstawiennych;

- zmiany w zakresie tolerancji;

- okłamywanie otoczenia;

- nawroty;

- kompulsywne powtarzanie zachowań mimo świadomości ich szkodliwości;

- utrata wcześniejszych zainteresowań,

- konsekwencje uzależnieniowego zachowania dla funkcjonowania w ważnych sferach życia i rolach społecznych.

Wskazuje także ograniczenia utrwalonych w niektórych kręgach dychotomii między uzależnieniem a nałogiem, ale i dyskutuje przypadki, w których zachowanie w istocie uzależnieniowe określa się łagodniejszymi terminami takimi jak hobby czy konik. Wreszcie stawia sobie i czytelnikowi pytania, jak wiele w naszych codziennych zachowaniach – np. związanych z korzystaniem ze smartfona czy internetu – uzależnienia.

W dalszych partiach książki Woronowicz analizuje szczegółowo grupy uzależnień behawioralnych od tych najbardziej „znanych” i „tradycyjnych”, jak hazard, po te absolutnie najnowsze, jak zależność od Facebooka, Snapchata czy Instagrama. Na kartach książki znajdziemy najnowsze ustalenia badawcze, metody diagnostyczne, opisy metod leczenia dla uzależnień od pracy, seksu, ćwiczeń fizycznych, specyficznych sposobów odżywiania się. I wielu innych, jak potomanii – czyli uzależnienia związanego z wodą pitną, czy alkoreksji, rozumianej jako forma anoreksji w połączeniu z ryzykownym używaniem alkoholu. Analizie poddano zarówno aktualnie uwzględniane w klasyfikacjach psychiatrycznych jednostki nozologiczne, jak i takie zespoły, które mogą wejść do przyszłych klasyfikacji. Zaletą publikacji jest jej uaktualnienie o dyskusje statusu uzależnień w klasyfikacji międzynarodowej ICD-11, która zostanie opublikowana z początkiem 2022 roku.

W ostatnich rozdziałach Woronowicz porusza zagadnienia współuzależnienia, które w kontekście nowych uzależnień może przybierać bardziej subtelne formy niż współcześnie najbardziej zauważalne zachowania współuzależnieniowe u osób z otoczenia chorujących na zależność od alkoholu lub narkotyków. Analizuje także liczne metody terapii uzależnień, zarówno zakorzenione w klasycznych podejściach, np. poznawczo-behawioralnym czy dialogu motywującym, jak i bardziej współczesne – jak terapia oparta na uważności.

Monografia Woronowicza to z pewnością pozycja obowiązkowa dla klinicystów i terapeutów pracujących z klientami cierpiącymi na zaburzenia związane z używaniem substancji i kontrolą impulsów. Niewątpliwie konieczna jest lektura tej pozycji dla wszystkich specjalistów zdrowia psychicznego. Czynności uzależnieniowe (jako kompulsje) mogą stanowić bowiem zarówno zaburzenie samo w sobie, jak i przebiegać w obrazie innych zaburzeń, stanowiąc sposób radzenia sobie z przeżywanymi napięciami. Na lekturze tej publikacji zyska jednak każdy. U każdego z nas przezwyciężanie siebie, które naocznie może wydarzyć się w drodze wychodzenia z uzależnienia, odbywa się na szlaku odkrywania i przekraczania różnych kompulsji i przywiązań, które – jakże często – chronią nas przed lękiem. Woronowicz z właściwym sobie wglądem profesjonalisty o wszechstronnym doświadczeniu pokazuje, jak wykryć, nazwać i rozbroić uzależnieniowe zachowania, które – dzięki tej saperskiej robocie – ostatecznie nie muszą szkodzić.

Bohdan T. Woronowicz: „Zachowania, które mogą zranić. O uzależnieniach behawioralnych i nie tylko”. Wydawnictwo Media Rodzina. Poznań 2021.

Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego.
Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury.