ArtPapier

„Filary cywilizacji” to druga – po „Narodzinach ludzkości” – odsłona komiksowej adaptacji książki „Sapiens. Od zwierząt do bogów”: międzynarodowego bestsellera autorstwa Yuvala Noaha Harariego, w którym izraelski historyk przeprowadził wieloaspektową analizę dziejów ludzkości, począwszy od ewolucji homo sapiens w epoce paleolitu, na rewolucjach polityczno-technologicznych XXI wieku kończąc. Kluczową dla wywodu przestawionego na kartach przywołanej publikacji jest kwestia metamorfozy sapiensów, którzy w ciągu kolejnych tysiącleci z niewiele znaczących zwierząt przeobrazili się zarówno we władców ziemskiego globu, jak i w postrach całych ekosystemów.

W pierwszym tomie graficznego cyklu Harari – będący pełnoprawnym uczestnikiem prezentowanych wydarzeń – odkrywał wraz ze swoją dociekliwą siostrzenicą Zoe tajemnice pierwszych gatunków człowieka oraz ich wpływ na środowisko, korzystając między innymi z pomocy dowcipnej biolożki, profesor Saraswati, oraz Doktor Fikcji, superbohaterki przypominającej czytelnikom o potędze wyobraźni, ale także o społecznej roli mitów.

Druga część komiksowej serii (w której nie zabrakło starych znajomych) koncentruje się na zagadnieniu rewolucji agrarnej oraz na globalnych konsekwencjach, jakie pociągnęła za sobą zmiana dotychczasowego modelu życia sapiensów (zajmujących się łowiectwem i zbieractwem). W rzeczonym tomie Harari proponuje również refleksję nad sposobami oraz powodem udomowienia zwierząt, genezą własności prywatnej czy przyczynami rozwoju niewolnictwa i patriarchatu. Jednocześnie autor zachęca do wspólnych rozważań o początkach pisma, konsumpcjonizmie, podziałach rasowych oraz o społeczno-religijnych mitach, czyli porządkach wyobrażonych, których podtrzymywanie jest przedmiotem szczególnej troski i wysiłku ze strony sapiensów.

Prezentowany w przystępny sposób interdyscyplinarny wywód Harariego (wątki historyczne, kulturoznawcze i antropologiczne płynnie łączą się tutaj z refleksją socjologiczną, ekonomiczną, filozoficzną, psychologiczną czy ekologiczną) zyskuje nowy wymiar za sprawą pomysłowej warstwy wizualnej rzeczonego komiksu. Omawiany tom, podobnie jak jego poprzednik, powstał we współpracy izraelskiego badacza z belgijskim scenarzystą Davidem Vandermeulenem („La Passion des Anabaptistes”) oraz francuskim rysownikiem Danielem Casanave („Baudelaire”), czyli kreatywnym duetem mającym na wspólnym koncie chociażby komiks „Romantica: Percy & Mary Shelley – La vie amoureuse de l’auteur de Frankenstein”.

Stylizacja na oldschoolowy komiks o perypetiach Prehistorycznego Billa, zabawa konwencją superbohaterską, prowadzenie narracji na wzór policyjnego procedurala czy stylizacja na spektakl teatralny z udziałem prehistorycznego Fausta kuszonego przez mefistofeliczny kłos zboża to przykładowe rozwiązania narracyjno-wizualne, za pomocą których „Sapiens” przykuwa uwagę czytelnika już od pierwszych stron i skutecznie utrzymuje ją aż do finału.

Prosta, szkicowa, w wielu partiach uroczo karykaturalna kreska Casanave’a – wspieranego przez kolorystkę Claire Champion („The Last Templar”) ozdabiającą kadry pastelową paletą barw – dobrze sprawdza się w przezabawnych stylizacjach, które, obok nawiązań do poetyki reklamy, konwencji wywiadu, serialu telewizyjnego czy narracyjnej ramy w postaci komiksu w komiksie, w pomysłowy sposób igrają z ikonografią (pop)kultury: bohaterowie spotykają bowiem na swojej drodze między innymi Franza Kafkę, dobrego wojaka Józefa Szwejka czy filmową Scarlett O’Harę, mających do odegrania swoje role w tym popularnonaukowym dyskursie.

Godne uwagi, choć, zważywszy na mnogość danych oraz podejmowanie nieco trudniejszych kwestii, „Sapiens” jest lekturą dla nieco starszych czytelników.

Yuval Noah Harari, David Vandermeulen, Daniel Casanave: „Sapiens. Opowieść graficzna. Część 2: Filary cywilizacji” („Sapiens: A Graphic History: The Pillars of Civilization” (Vol. 2)”). Tłumaczenie: Michał Romanek. Wydawnictwo Literackie. Kraków 2021.

Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego.
Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury.