ISSN 2658-1086
STRACHY W NICOŚCI ('SKINAMARINK')
POTWORNOŚĆ DORASTANIA - ZABURZENIA ODŻYWIANIA JAKO SPOSÓB SPRZECIWIENIA SIĘ DOROSŁOŚCI ('PISKLĘ')
POTWORNOŚĆ DORASTANIA - ZABURZENIA ODŻYWIANIA JAKO SPOSÓB SPRZECIWIENIA SIĘ DOROSŁOŚCI ('PISKLĘ')
A
A
A
„Pisklę” w reżyserii Hanny Bergholm to opowieść o dorastaniu głównej bohaterki. Tinja usiłuje zmagać się z własnymi problemami w świecie zdominowanym przez jej matkę. Pierwsza scena filmu ukazuje wyidealizowane życie rodzinne, skrupulatnie spreparowane na rzecz pastelowych vlogów tworzonych przez matkę Tinji. Ta scena zostaje zburzona przez czarnego kruka, który wlatuje do domu i sieje w nim zniszczenie, tłukąc kryształowe dekoracje. Tinji udaje się złapać ptaka, zwierzę zachowuje się przy niej spokojnie, dziewczynka chce je wypuścić, lecz matka z anielskim spokojem skręca mu kark. Ta sytuacja budzi u córki głębokie poczucie winy, na skutek czego Tinja znajduje jajo, które rośnie proporcjonalnie do jej smutku i trudności odczuwanych w relacji z matką. Kiedy ptaszysko, później ochrzczone przez Tinję „Alli”, wykluwa się, zostawia po sobie na łóżku dziewczynki wielką plamę z krwi, którą możemy uznać za symbol dojrzewania płciowego. Pierwsza scena jest zarówno wstępem, jak i podsumowaniem całego filmu.
Reżyserka filmu nie opierała się na żadnej baśni (zob. Kelley 2022), zauważam jednak wiele podobieństw między losami Tinji a Brzydkim Kaczątkiem Hansa Christiana Andersena. Według psychoanalityczki Clarissy Pinkoli Estés matka brzydkiego kaczątka jest matką ambiwalentną, ponieważ z początku stara się wstawić za swoim dzieckiem, jednak kiedy ta postawa zaczyna zagrażać jej pozycji społecznej, wycofuje się i odrzuca kaczątko (zob. Pinkola Estés 1997: 184-197). Matka Tinji przycina swoje vlogi tak, aby zatuszować gimnastyczne niedociągnięcia dziewczynki. Okazuje się jednak, że Tero, kochanek matki, ma malutką córeczkę, która idealnie wpisuje się w idealne życie, którego pragnie matka. W psychoanalizie pojawia się pojęcie matki wewnętrznej i zewnętrznej (Pinkola Estés 1997: 184-197), Tinja jest dla siebie matką wewnętrzną poprzez Alli, widzi piękno w dzikiej naturze stworzenia i czuje się przy nim komfortowo (jedyna scena filmu, w której widzimy Tinję szczęśliwą, to ta, w której kąpie ona Alli). Alli symbolizuje brzydotę, stworzenie którego nie da się pokochać, ponieważ tak właśnie czuje się Tinja. Podobnie w filmie „Koszmar” (2015, reż. A. Bornhak) główna bohaterka znajduje zniekształconą istotę i odczuwa z nią więź. Rodzina i znajomi dziewczyny odtrącają ją, za strachu przed istotą. Główna bohaterka musi wybrać pomiędzy nimi a cząstką siebie.
Relacje córki z matką są częstym źródłem zaburzeń odżywiania, zarówno matczyna nadopiekuńczość (częściej w przypadku anoreksji), jak i odrzucenie oraz brak opiekuńczości ze strony matki (w przypadku bulimii) (zob. Schmidt, Humfress, Treasure 1997: 184-207). Tinja kupuje Alli paszę w sklepie zoologicznym, ta jednak początkowo nie chce jej jeść, dziewczynka karmi ją więc jak mama-ptak – wymiotując pokarm. Problemy z zaburzeniami odżywiania Tinji nie są otwarcie poruszane w filmie, zostają one przedstawione symbolicznie. To, że Alli zjada jedzenie zwracane przez Tinję, możemy rozumieć jako wewnętrzny opór dziewczynki i wyrażaną przez nią chęć do życia. Problemy z zaburzeniami odżywiania pojawiające się u dorastających dziewczyn, przedstawiane są w horrorach w sposób symboliczny, główna bohaterka filmu „Zabójcze ciało” (2009, reż. D. Cody) na skutek opętania staje się znacznie bardziej atrakcyjna, musi ona jednak żywić się ludźmi, wiąże się z tym sposób odżywiania opierający się na objadaniu się i zwracaniu.
Podczas śniadania mama Tinji zauważa, że dziewczynka schudła, interpretuje to jako oznakę jej dojrzałości. Zaburzenia odżywiania często skutkują przerwaniem miesiączkowania, jest to dosłowne zaburzenie procesu dojrzewania. Niechęć do jedzenia reprezentuje także niechęć do stania się kobietą (Lawrence 2002: 837-850). Główne bohaterki „Zdjęcia Ginger” (2000, reż. J. Fawcett) gardzą realiami swojego życia, nie chcą dorastać, w wieku ośmiu lat zawarły pakt przeciwko światu, planując zabić się przed szesnastymi urodzinami. Kiedy Ginger dostaje swój pierwszy okres, nazywa go klątwą, po czym dosłownie zamienia się w potwora – życie wilkołaka jest równie zależne od faz księżyca, co życie miesiączkującej kobiety.
Tero okazuje chęć zrozumienia Tinji, zauważa, że gimnastyka nie jest jej pasją, zwraca uwagę na to, że dziewczynka wymiotuje w swoim pokoju, dzięki czemu odkrywa Alli. Podczas śniadania u Tero matka po raz kolejny podaje Tinji owsiankę i grejpfruta, kochanek matki zauważa zły nastrój Tinji i postanawia przełamać go, rozpoczynając zabawę jedzeniem. Z jednej strony dziewczynka przystaje na tę propozycję, z drugiej strony jest to gorzka konfrontacja sposobu wychowania Tinji i córki Tero. Marnowanie jedzenia to spore tabu kulturowe, zwłaszcza w krajach europejskich. Czeski film „Stokrotki” (1966, reż. V. Chytilová) spotkał się z cenzurą spowodowaną niepohamowanym objadaniem się głównych bohaterek (zob. Hoberman 2022).
Matka Tinji publikuje w internecie vlogi, które przedstawiają wyidealizowane życie rodziny, kreuje ona rzeczywistość, w której chce żyć, i oczekuje od Tinji wpasowania się w tę fantazję. Tinji bardzo zależy na matczynej miłości, więc stara się sprostać morderczym wymaganiom. Alli nie wpasowuje się w tę wizję, jest ona reprezentacją naturalnych instynktów i cielesnych problemów odrzucanych przez matkę Tinji. Co więcej, Alli odstaje wizualnie, rodzi się jako czarny ptak, kontrastujący z wyobrażonym pastelowym światem matki Tinji. Matka Tinji w swoich vlogach przedstawia nie tylko szczęście, ale też czystość i niewinność swojej rodziny, liczy na kompensatę codziennych problemów. Dom Tero różni się od domu Tinji, jego styl jest dość surowy, to piękna willa przechodząca gruntowny remont, jedynie pokój córeczki Tero wpasowuje się swoim błękitem w estetykę matki Tinji. We współczesnym kinie grozy często pojawiają się kobiety, żyjące w wykreowanych przez siebie estetycznie perfekcyjnych bańkach. Główna bohaterka filmu „Czarownica Miłości” (reż. 2016, A, Biller) jest przekonana o swojej sprawczości w kwestiach sercowych i z uporem romantyzuje wszystkie przeciwności losu; pomimo swojej daty produkcji film przypomina wizualnie filmy okultystyczne lat 60. i 70.
Występowanie zaburzeń odżywiania często korelowane jest z popularnością mediów społecznościowych i popkulturą, to jednak znacznie starszy fenomen. Problemy Tinji nie są wyjątkowym tworem czasów, w których żyje. Szczupła sylwetka uznawano za symbol cnoty już w średniowieczu, Katarzyna ze Sieny uważana jest przez historyków za przykład osoby cierpiącej na świętą anoreksję (zob. Bell 1987: 22-58). Fabuła filmu „Martyrs: Skazani na Strach” (2008, reż. P. Laugier) opiera się na idei autentycznego męczeństwa, zaczerpniętego z katolicyzmu, lecz traktowanego bardziej uniwersalnie. Według sekty, która więzi i torturuje bohaterki filmu, owo autentyczne męczeństwo pozwala na ujrzenie życia pośmiertnego za życia. Film jest bardzo brutalnym zobrazowaniem idei „cierpienie uszlachetnia”, jednakże jak przyznaje sama liderka sekty, zasada ta tyczy się jedynie młodych kobiet.
W finałowej sekwencji filmu Tinja razem z matką rozpoczyna polowanie na Alli, ponieważ stanowi ona zbyt duże zagrożenie dla rodziny. Tinja w ostatniej chwili lituje się nad Alli, przypomina sobie, że to ona ją wykluła. Matka w szale dźga przez pomyłkę Tinję, jej obsesyjny perfekcjonizm dosłownie skutkuje zabiciem wszystkiego, co dobre w dziewczynce. Świat młodych i pięknych dziewczyn odnoszących sukcesy często ukazywany jest jako krwiożerczy, na przykład w filmie „Neon Demon” (2016, reż. N. W. Refn). Taka właśnie jest Alli, o czym przekonaliśmy się, kiedy brutalnie zaatakowała rywalkę Tinji, a później targnęła się na niemowlę. Dla Tinji jedynym sposobem, by sprostać oczekiwaniom matki i zasłużyć na jej miłość, była rezygnacja z dorastania, zastygnięcie w ciele dziewczynki, którą pokochali widzowie vlogów.
LITERATURA:
R.M. Bell: „Holy Anorexia”. Chicago, London 1987.
J. Hoberman [2022]: „Daisies: Two Wild and Crazy Gals”. https://www.nytimes.com/2022/08/17/movies/daisies-vera-chytilova.html.
S. Kelley [2022]: „Here’s what’s really going on in the unsettling body horror fable »Hatching«. https://www.latimes.com/entertainment-arts/movies/story/2022-04-29/hatching-ending-explained-hanna-bergholm.
M. Lawrcene: „Body, mother, mind: Anorexia, femininity and the instrusive object”. „The International Journal of Psychoanalysis” 2002, vol. 83, issue 4. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1516/GL2F-03HB-26L3-FAM3.
C. Pinkola Estés: „Women Who Run With the Wolves”. New York 1997.
U. Schmidt, H. Humfress, & J. Treasure: „The role of general family environment and sexual and physical abuse in the origins of eating disorders”. „European Eating Disorders Review” 1997, vol. 5, issue 3. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-0968(199709)5:3<184::AID-ERV203>3.0.CO;2-B.
Reżyserka filmu nie opierała się na żadnej baśni (zob. Kelley 2022), zauważam jednak wiele podobieństw między losami Tinji a Brzydkim Kaczątkiem Hansa Christiana Andersena. Według psychoanalityczki Clarissy Pinkoli Estés matka brzydkiego kaczątka jest matką ambiwalentną, ponieważ z początku stara się wstawić za swoim dzieckiem, jednak kiedy ta postawa zaczyna zagrażać jej pozycji społecznej, wycofuje się i odrzuca kaczątko (zob. Pinkola Estés 1997: 184-197). Matka Tinji przycina swoje vlogi tak, aby zatuszować gimnastyczne niedociągnięcia dziewczynki. Okazuje się jednak, że Tero, kochanek matki, ma malutką córeczkę, która idealnie wpisuje się w idealne życie, którego pragnie matka. W psychoanalizie pojawia się pojęcie matki wewnętrznej i zewnętrznej (Pinkola Estés 1997: 184-197), Tinja jest dla siebie matką wewnętrzną poprzez Alli, widzi piękno w dzikiej naturze stworzenia i czuje się przy nim komfortowo (jedyna scena filmu, w której widzimy Tinję szczęśliwą, to ta, w której kąpie ona Alli). Alli symbolizuje brzydotę, stworzenie którego nie da się pokochać, ponieważ tak właśnie czuje się Tinja. Podobnie w filmie „Koszmar” (2015, reż. A. Bornhak) główna bohaterka znajduje zniekształconą istotę i odczuwa z nią więź. Rodzina i znajomi dziewczyny odtrącają ją, za strachu przed istotą. Główna bohaterka musi wybrać pomiędzy nimi a cząstką siebie.
Relacje córki z matką są częstym źródłem zaburzeń odżywiania, zarówno matczyna nadopiekuńczość (częściej w przypadku anoreksji), jak i odrzucenie oraz brak opiekuńczości ze strony matki (w przypadku bulimii) (zob. Schmidt, Humfress, Treasure 1997: 184-207). Tinja kupuje Alli paszę w sklepie zoologicznym, ta jednak początkowo nie chce jej jeść, dziewczynka karmi ją więc jak mama-ptak – wymiotując pokarm. Problemy z zaburzeniami odżywiania Tinji nie są otwarcie poruszane w filmie, zostają one przedstawione symbolicznie. To, że Alli zjada jedzenie zwracane przez Tinję, możemy rozumieć jako wewnętrzny opór dziewczynki i wyrażaną przez nią chęć do życia. Problemy z zaburzeniami odżywiania pojawiające się u dorastających dziewczyn, przedstawiane są w horrorach w sposób symboliczny, główna bohaterka filmu „Zabójcze ciało” (2009, reż. D. Cody) na skutek opętania staje się znacznie bardziej atrakcyjna, musi ona jednak żywić się ludźmi, wiąże się z tym sposób odżywiania opierający się na objadaniu się i zwracaniu.
Podczas śniadania mama Tinji zauważa, że dziewczynka schudła, interpretuje to jako oznakę jej dojrzałości. Zaburzenia odżywiania często skutkują przerwaniem miesiączkowania, jest to dosłowne zaburzenie procesu dojrzewania. Niechęć do jedzenia reprezentuje także niechęć do stania się kobietą (Lawrence 2002: 837-850). Główne bohaterki „Zdjęcia Ginger” (2000, reż. J. Fawcett) gardzą realiami swojego życia, nie chcą dorastać, w wieku ośmiu lat zawarły pakt przeciwko światu, planując zabić się przed szesnastymi urodzinami. Kiedy Ginger dostaje swój pierwszy okres, nazywa go klątwą, po czym dosłownie zamienia się w potwora – życie wilkołaka jest równie zależne od faz księżyca, co życie miesiączkującej kobiety.
Tero okazuje chęć zrozumienia Tinji, zauważa, że gimnastyka nie jest jej pasją, zwraca uwagę na to, że dziewczynka wymiotuje w swoim pokoju, dzięki czemu odkrywa Alli. Podczas śniadania u Tero matka po raz kolejny podaje Tinji owsiankę i grejpfruta, kochanek matki zauważa zły nastrój Tinji i postanawia przełamać go, rozpoczynając zabawę jedzeniem. Z jednej strony dziewczynka przystaje na tę propozycję, z drugiej strony jest to gorzka konfrontacja sposobu wychowania Tinji i córki Tero. Marnowanie jedzenia to spore tabu kulturowe, zwłaszcza w krajach europejskich. Czeski film „Stokrotki” (1966, reż. V. Chytilová) spotkał się z cenzurą spowodowaną niepohamowanym objadaniem się głównych bohaterek (zob. Hoberman 2022).
Matka Tinji publikuje w internecie vlogi, które przedstawiają wyidealizowane życie rodziny, kreuje ona rzeczywistość, w której chce żyć, i oczekuje od Tinji wpasowania się w tę fantazję. Tinji bardzo zależy na matczynej miłości, więc stara się sprostać morderczym wymaganiom. Alli nie wpasowuje się w tę wizję, jest ona reprezentacją naturalnych instynktów i cielesnych problemów odrzucanych przez matkę Tinji. Co więcej, Alli odstaje wizualnie, rodzi się jako czarny ptak, kontrastujący z wyobrażonym pastelowym światem matki Tinji. Matka Tinji w swoich vlogach przedstawia nie tylko szczęście, ale też czystość i niewinność swojej rodziny, liczy na kompensatę codziennych problemów. Dom Tero różni się od domu Tinji, jego styl jest dość surowy, to piękna willa przechodząca gruntowny remont, jedynie pokój córeczki Tero wpasowuje się swoim błękitem w estetykę matki Tinji. We współczesnym kinie grozy często pojawiają się kobiety, żyjące w wykreowanych przez siebie estetycznie perfekcyjnych bańkach. Główna bohaterka filmu „Czarownica Miłości” (reż. 2016, A, Biller) jest przekonana o swojej sprawczości w kwestiach sercowych i z uporem romantyzuje wszystkie przeciwności losu; pomimo swojej daty produkcji film przypomina wizualnie filmy okultystyczne lat 60. i 70.
Występowanie zaburzeń odżywiania często korelowane jest z popularnością mediów społecznościowych i popkulturą, to jednak znacznie starszy fenomen. Problemy Tinji nie są wyjątkowym tworem czasów, w których żyje. Szczupła sylwetka uznawano za symbol cnoty już w średniowieczu, Katarzyna ze Sieny uważana jest przez historyków za przykład osoby cierpiącej na świętą anoreksję (zob. Bell 1987: 22-58). Fabuła filmu „Martyrs: Skazani na Strach” (2008, reż. P. Laugier) opiera się na idei autentycznego męczeństwa, zaczerpniętego z katolicyzmu, lecz traktowanego bardziej uniwersalnie. Według sekty, która więzi i torturuje bohaterki filmu, owo autentyczne męczeństwo pozwala na ujrzenie życia pośmiertnego za życia. Film jest bardzo brutalnym zobrazowaniem idei „cierpienie uszlachetnia”, jednakże jak przyznaje sama liderka sekty, zasada ta tyczy się jedynie młodych kobiet.
W finałowej sekwencji filmu Tinja razem z matką rozpoczyna polowanie na Alli, ponieważ stanowi ona zbyt duże zagrożenie dla rodziny. Tinja w ostatniej chwili lituje się nad Alli, przypomina sobie, że to ona ją wykluła. Matka w szale dźga przez pomyłkę Tinję, jej obsesyjny perfekcjonizm dosłownie skutkuje zabiciem wszystkiego, co dobre w dziewczynce. Świat młodych i pięknych dziewczyn odnoszących sukcesy często ukazywany jest jako krwiożerczy, na przykład w filmie „Neon Demon” (2016, reż. N. W. Refn). Taka właśnie jest Alli, o czym przekonaliśmy się, kiedy brutalnie zaatakowała rywalkę Tinji, a później targnęła się na niemowlę. Dla Tinji jedynym sposobem, by sprostać oczekiwaniom matki i zasłużyć na jej miłość, była rezygnacja z dorastania, zastygnięcie w ciele dziewczynki, którą pokochali widzowie vlogów.
LITERATURA:
R.M. Bell: „Holy Anorexia”. Chicago, London 1987.
J. Hoberman [2022]: „Daisies: Two Wild and Crazy Gals”. https://www.nytimes.com/2022/08/17/movies/daisies-vera-chytilova.html.
S. Kelley [2022]: „Here’s what’s really going on in the unsettling body horror fable »Hatching«. https://www.latimes.com/entertainment-arts/movies/story/2022-04-29/hatching-ending-explained-hanna-bergholm.
M. Lawrcene: „Body, mother, mind: Anorexia, femininity and the instrusive object”. „The International Journal of Psychoanalysis” 2002, vol. 83, issue 4. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1516/GL2F-03HB-26L3-FAM3.
C. Pinkola Estés: „Women Who Run With the Wolves”. New York 1997.
U. Schmidt, H. Humfress, & J. Treasure: „The role of general family environment and sexual and physical abuse in the origins of eating disorders”. „European Eating Disorders Review” 1997, vol. 5, issue 3. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-0968(199709)5:3<184::AID-ERV203>3.0.CO;2-B.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |