ISSN 2658-1086
W POSZUKIWANIU NOWOCZESNOŚCI W POLSCE
A
A
A
W powszechnym dyskursie historyków i teoretyków sztuka polska XX wieku jest stanowczo za mało doceniana – tak można streścić główne założenie książki Andrzeja Szczerskiego „Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku”. Publikacja ta jest zbiorem analiz i interpretacji dotyczących polskiego dorobku artystycznego przypadającego na cały XX oraz początek XXI wieku. Ujęcie zaproponowane przez autora jest z pewnością podejściem interdyscyplinarnym – w książce znajdują się bowiem przykłady prac malarskich, architektonicznych oraz rzeźbiarskich. Całość została podzielona na 10 rozdziałów, które dokładnie opisują poszczególne zjawiska artystyczne obserwowane w polskiej kulturze XX wieku. Skąd zatem tytułowe cztery nowoczesności? Pierwsza z nich to, według Szczerskiego, okres przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości, kolejna przypada na dwudziestolecie międzywojenne, trzecią stanowi dorobek artystyczny doby PRL-u, zaś ostatnia wyznaczona jest poprzez cezurę roku 1989 i obejmuje dzieła komentujące ówczesne wydarzenia.
Zgodnie z deklaracją zawartą we wstępie książki, publikacja „chce pokazać, że kultura polska w różnych momentach historii XX wieku potrafiła skutecznie poszukiwać tożsamości, której podstawą jest nowoczesność, często wbrew realiom politycznym i ekonomicznym” (s. 7). Szczerski poddaje wnikliwej analizie nie tylko powszechnie opisywane i doceniane zjawiska sztuki XX wieku, takie jak styl zakopiański Witkiewicza czy architektura modernistyczna. Sięga także po zjawiska, które do tej pory w powszechnym dyskursie traktowane były w sposób marginalny. Autor pokazuje, że niektóre tendencje obecne w PRL-u są w pewnym stopniu kontynuacją projektów modernizacyjnych obserwowanych w latach 20. oraz 30. XX wieku. Zupełnie nowe odczytanie zyskują także malarstwo socrealistyczne oraz trendy obserwowane w architekturze lat 70. (architektura hoteli).
Szczerski w pewnym sensie zmusza współczesną kulturę do autorefleksji. Konsekwentnie prowadzony wywód, poparty dobrze dobranymi przykładami, pokazuje, że udział Polski w dyskursie na temat nowoczesności jest o wiele bardziej skomplikowany, niż mogłoby się wydawać. Wciąż bowiem spotkać można się z opinią, jakoby polski dorobek artystyczny XX wieku (z uwagi na uwarunkowania historyczne, polityczne czy ekonomiczne) daleki był od światowych czy europejskich trendów obserwowanych w tej epoce.
Autor proponuje nieco odmienne podejście zarówno do rozumienia sztuki współczesnej, jak i do udziału polskich artystów w tworzeniu tzw. „nowoczesności”. „Nie należy (...) przeciwstawiać sztuki współczesnej – tylko pozornie zawsze kosmopolitycznej, nomadycznej i pozbawionej korzeni – temu, co tradycyjne oraz związane z konkretnym miejscem i kulturą” (s. 232) – deklaruje Szczerski. To właśnie akcentowane w całej publikacji motywy związane z szeroko rozumianą „polskością” (motywy regionalne, odwołania do ważnych historycznych momentów narodu itd.) są najważniejszym, zdaniem autora, argumentem na rzecz tezy o ogromnym znaczeniu polskiej nowoczesności. Jednak istotna staje się swoista autorefleksja polskiej sztuki – jej dystans do siebie i poszukiwanie własnej tożsamości. Autor podkreśla bowiem, że „o wartości kultury narodowej świadczy nie tylko pielęgnacja własnej tradycji i historycznego dziedzictwa, ale także to, w jakim stopniu potrafi ona odpowiedzieć na wyzwania współczesności i pokazać tradycyjne dla niej wartości w nowy sposób, adekwatny do zmieniających się środków wyrazu, wrażliwości i specyfiki artystycznego języka” (s. 232). Rozważania zawarte w książce mają zatem stać się punktem wyjścia „dla aktualnej modernizacji Polski”.
Zgodnie z deklaracją zawartą we wstępie książki, publikacja „chce pokazać, że kultura polska w różnych momentach historii XX wieku potrafiła skutecznie poszukiwać tożsamości, której podstawą jest nowoczesność, często wbrew realiom politycznym i ekonomicznym” (s. 7). Szczerski poddaje wnikliwej analizie nie tylko powszechnie opisywane i doceniane zjawiska sztuki XX wieku, takie jak styl zakopiański Witkiewicza czy architektura modernistyczna. Sięga także po zjawiska, które do tej pory w powszechnym dyskursie traktowane były w sposób marginalny. Autor pokazuje, że niektóre tendencje obecne w PRL-u są w pewnym stopniu kontynuacją projektów modernizacyjnych obserwowanych w latach 20. oraz 30. XX wieku. Zupełnie nowe odczytanie zyskują także malarstwo socrealistyczne oraz trendy obserwowane w architekturze lat 70. (architektura hoteli).
Szczerski w pewnym sensie zmusza współczesną kulturę do autorefleksji. Konsekwentnie prowadzony wywód, poparty dobrze dobranymi przykładami, pokazuje, że udział Polski w dyskursie na temat nowoczesności jest o wiele bardziej skomplikowany, niż mogłoby się wydawać. Wciąż bowiem spotkać można się z opinią, jakoby polski dorobek artystyczny XX wieku (z uwagi na uwarunkowania historyczne, polityczne czy ekonomiczne) daleki był od światowych czy europejskich trendów obserwowanych w tej epoce.
Autor proponuje nieco odmienne podejście zarówno do rozumienia sztuki współczesnej, jak i do udziału polskich artystów w tworzeniu tzw. „nowoczesności”. „Nie należy (...) przeciwstawiać sztuki współczesnej – tylko pozornie zawsze kosmopolitycznej, nomadycznej i pozbawionej korzeni – temu, co tradycyjne oraz związane z konkretnym miejscem i kulturą” (s. 232) – deklaruje Szczerski. To właśnie akcentowane w całej publikacji motywy związane z szeroko rozumianą „polskością” (motywy regionalne, odwołania do ważnych historycznych momentów narodu itd.) są najważniejszym, zdaniem autora, argumentem na rzecz tezy o ogromnym znaczeniu polskiej nowoczesności. Jednak istotna staje się swoista autorefleksja polskiej sztuki – jej dystans do siebie i poszukiwanie własnej tożsamości. Autor podkreśla bowiem, że „o wartości kultury narodowej świadczy nie tylko pielęgnacja własnej tradycji i historycznego dziedzictwa, ale także to, w jakim stopniu potrafi ona odpowiedzieć na wyzwania współczesności i pokazać tradycyjne dla niej wartości w nowy sposób, adekwatny do zmieniających się środków wyrazu, wrażliwości i specyfiki artystycznego języka” (s. 232). Rozważania zawarte w książce mają zatem stać się punktem wyjścia „dla aktualnej modernizacji Polski”.
Andrzej Szczerski: „Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku”. DodoEditor. Kraków 2015.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |